Giáo Trình Xã Hội Học Đại Cương pdf

Chương 2. ĐÓI TƯỢNG, CHỨC NĂNG, NHIỆM VỤ CỦA XÃ HỘI HỌC

Giống như các khoa học nghiên cứu về con người, xã hội học “ là lĩnh vực nghiên cứu một cách khoa học những con người trong mối tương quan với người khác” (H Fichter 1971) nhưng đi sâu hơn việc nghiên cứu các hoạt động xã hội, các hành vi xã hội của con người.

Ở nước ta, xã hội học mới được hình thành khoảng hai mươi năm trở lại đây và ngày càng tỏ ra có tác dụng, ý nghĩa sâu sắc đối với quá trình nghiên cứu khoa học nói chung và có đóng góp đáng kể vào công tác tổ chức, quản lí xã hội nói riêng. Tuy nhiên do phạm vi nghiên cứu quá rộng, quan điểm nghiên cứu của các học giả vẫn chưa hoàn toàn nhất trí với nhau nên việc nghiên cứu và áp dụng kiến thức xã hội học cũng còn nhiều khó khăn. Trong phạm vi nghiên cứu xã hội học đại cương, chúng ta cố gắng đi từ những khái niệm cơ bản, để từ đó tìm hiểu những vấn đề quan trọng, nổi bật nhất như đối tượng, phạm vi và các phương pháp nghiên cứu chủ yếu của xã hội học.

1. Đối tượng nghiên cứu của xã hội học

Từ những kiến thức đã trình bầy trên đây cho thấy, với tư cách là một khoa học trong hệ thống các khoa học xã hội, xã hội học cũng có đối tượng nghiên cứu tương đối độc lập của nó.

Nhấn mạnh tỉnh tương đối độc lập bởi vì những gì mà xã hội học nghiên cứu cũng là những vẫn đề nghiên cứu của nhiều khoa học khác. Vậy đối tượng nghiên cứu của xã hội học chính là xã hội loài người, trong đó quan hệ xã hội (tương quan xã hội) được biểu hiện thông qua các hành vi xã hội giữa người và người.

Từ việc nghiên cứu các quan hệ của con người trong gia đình, bè bạn, trong cộng đồng… chúng ta tìm ra logic, cơ chế vận hành thường tàng ẩn trong đó, phát hiện tính qui luật của các hình thái vận động và phát triển của xã hội (ví như thái độ phản ứng lặp đi lặp lại của chúng ta với mọi người trong xã hội, gần như “ổn định”, ít thay đổi, dường như tuân thủ những khuôn mẫu có tính chất tiêu chuẩn hoá…).

Như vậy là cái mang tính chất phổ quát, bao trùm lên các công trình nghiên cứu xã hội là các hành vi xã hội của con người. Ví dụ quan sát các diễn biến trong đời sống xã hội, chúng ta thấy trong cùng một tình huống, một điều kiện giống nhau nhưng do vị thế, vai trò xã hội khác nhau, mỗi người lại có thái độ, hành vi phản ứng khác nhau. Hoặc giả số đông người trong cùng một xã hội, một nền văn hoá thì có những hành vi ứng xử giống nhau trong cùng một tình huống như nhau. Phải chăng trong đời sống xã hội, chúng ta ứng xử, giao tiếp với nhau theo những khuôn mẫu nhất định?

Vấn đề thứ hai mà xã hội học lưu tâm nghiên cứu là hệ thống xã hội, ở đây cá nhân trong tương quan xã hội với nhóm, với cộng đồng diễn ra như thế nào. Qua đó có thể thấy được cấu trúc hệ thống xã hội, và cấu trúc này trong từng phân hệ của nó lại có mối liên hệ, tác động lẫn nhau, định hình dưới dạng các thiết chế xã hội, những hệ thống giá trị chuẩn mực lại quy định cơ chế hoạt động của hệ thống…

Nhiệm vụ của xã hội học từ chỗ phát hiện ra cơ cấu xã hội thể hiện dưới dạng các thiết chế xã hội, chúng do con người thiết lập nên nhưng lại tác động trở lại cuộc sống của con người theo các chiều hướng khác nhau, mang tính quy luật khác nhau.

Các nhà xã hội học Macxit cho rằng, trong thời kỳ xã hội còn tồn tại giai cấp thì nhóm xã hội cơ bản, cốt lõi nhất của mọi xã hội chính là giai cấp; trong trường hợp này hạt nhân cấu trúc của xã hội là cơ cấu giai cấp xã hội. Như vậy có nghĩa là trong từng thời kỳ lịch sử, giai cấp nào có vị thế, vai trò trung tâm của xã hội sẽ xây dựng nên thiết chế khuôn mẫu xã hội phù hợp với địa vị kinh tế – xã hội – chính trị mà nó chiếm lĩnh.

Tất nhiên ngoài việc nghiên cứu về giai cấp, xã hội học còn nghiên cứu cơ cấu xã hội với các nhóm, các cộng đồng khác trong xã hội (nhóm dân tộc, tôn giáo, nhóm theo giới tính, nhóm lứa tuổi, nhóm theo trình độ văn hoá…).

Nghiên cứu nhóm cộng đồng xã hội chính là nghiên cứu về mối quan hệ, tác động qua lại giữa các cá nhân trong cộng đồng về lợi ích để xem xét mức độ gần gũi về quan điểm, tín ngưỡng, về định hướng giá trị, mục tiêu và phương thức hành động để đạt tới mục đích. Nhờ vậy sẽ có cơ sở để xem xét tác động qua lại giữa các nhóm, các cộng đồng tạo nên một chỉnh thể xã hội với tất cả những mâu thuẫn xung đột, vận động và phát triển… qua đó có thể đoán định được tính ổn định, tỉnh bền vững của mỗi thể chế xã hội, trong những điều kiện chủ quan và khách quan có tính xác định.

Nhờ nghiên cứu sâu nhóm cộng đồng, chúng ta cũng phát hiện được bản sắc đặc thù trong hành vi xã hội của người. Trong trường hợp này các chuẩn mực giá trị, thiết chế xã hội, bản sắc văn hoá chính là khuôn mẫu, chuẩn mực hành vi của mỗi nhóm người.

Vậy đối tượng nghiên cứu của xã hội học nói một cách khái quát chính là hành vi xã hội của con người. Chúng ta chỉ có thể hiểu rõ hành vi xã hội dựa trên cơ sở làm rõ được mối tương quan giữa người và người trong các nhóm và trong cộng đồng xã hội dựa trên các dấu hiệu đặc trưng.

Những nhóm và cộng đồng khác nhau tương tác với nhau tạo nên một kết cấu chỉnh thể của một xã hội. Nghiên cứu các vấn đề trên, xã hội học phát hiện ra tính quy luật chi phối các quan hệ, các mối quan hệ tạo thành hệ thống tổng thể, hoàn chỉnh của xã hội.

Đó chính là các vấn đề cơ bản nhất thuộc vào đối tượng nghiên cứu của xã hội học.