Giáo Trình Xử Lý Chất Thải Công Nghiệp

1.4.1. Các công cụ pháp lý

Các công cụ pháp lý bao gồm: luật, chính sách, chiến lược, quy định, tiêu chuẩn môi trường, các hệ thống quản lý chất lượng môi trường, ISO, các thoả thuận dựa trên sự tình nguyện, và các quy phạm đánh giá tác động môi trường.

1.4.1.1. Luật

Hiện nay trên thế giới, đa số các quốc gia đã có luật môi trường, bắt buộc các nhà máy, xí nghiệp cũng như mọi thành viên trong xã hội phải tuân theo các quy định về chất thải nhằm bảo vệ môi trường trong sạch.

Đối với Việt Nam, ngoài Luật bảo vệ môi trường đã được Quốc hội khóa IX thông qua ngày 27/12/1993 còn có các Luật tài nguyên đất, Luật tài nguyên nước,… Luật bảo vệ môi trường của nước ta cụ thể hóa điều 29 của Hiến pháp năm 1992 trong việc quản lý nhà nước về môi trường; giao trách nhiệm cho chính quyền các cấp, các cơ quan và mọi công dân trong việc bảo vệ môi trường, tuân thủ các nguyên tắc bảo vệ môi trường, là cơ sở pháp lý để điều chỉnh các hoạt động, các hành vi của mỗi cá nhân, mỗi tổ chức và toàn xã hội. Tính đến nay, qua hơn 10 năm hoạt động, Luật BVMT của nước ta cũng thể hiện nhiều bất cập và hạn chế, không bắt kịp với tốc độ phát triển của kinh tế – xã hội. Vì vậy, ngày 29/11/2005 vừa qua, Quốc hội đã thông qua Luật BVMT sửa đổi. Cụ thể nội dung này được trình bày trong Giáo trình QLCLMT.

1.4.1.2. Chính sách, chiến lược

Chính sách môi trường được xây dựng trong giai đoạn dài, phù hợp với chính sách kinh tế, xã hội. Chính sách môi trường phải giải quyết những vấn đề chung nhất về quan điểm quản lý môi trường, về mục tiêu đề ra trong giai đoạn từ 10-15 năm và định hướng lớn thực hiện mục tiêu.

Chiến lược môi trường cụ thể hoá chính sách môi trường ở một mức nhất định, xem xét cụ thể hơn mối quan hệ giữa mục tiêu do chính sách xây dựng và các nguồn lực thực hiện chúng.

1.4.1.3. Quy định, tiêu chuẩn môi trường

Tiêu chuẩn môi trường là những nguyên tắc hoặc thông số được thiết lập bởi các nhà chuyên môn, được sự ủng hộ của cơ quan chức năng, nhằm kiểm soát ô nhiễm.

Tiêu chuẩn chất lượng môi trường Việt Nam đã được Bộ Khoa học Công nghệ và Môi trường ban hành năm 1995, sau đó liên tục được bổ sung và sửa đổi để ngày càng hoàn thiện hơn.

Nội dung các tiêu chuẩn chất lượng môi trường Việt Nam chính được trình bày trong phần phụ lục A.

1.4.1.4.EMS, ISO

EMS (Environment Manager System) là Hệ thống Quản lý mội trường được bắt đầu từ khi xuất hiện các hậu quả về môi trường do các hoạt động phát triển gây ra (những năm 1960). Sau mấy mươi năm phát triển đã cho ra đời các tiêu chuẩn, các chính sách, các quy định về môi trường về đầu tư, sản xuất… nhằm mục tiêu cải thiện và nâng cao chất lượng môi trường ở hiện tại cũng như trong tương lai.

Bộ tiêu chuẩn ISO 14000 là một hệ thống tiêu chuẩn cao cấp nhất hiện nay của Hệ thống quản lý môi trường. ISO 14000 được xây dựng trên cơ sở thỏa thuận quốc tế bao gồm các yêu cầu đối với các yếu tố cơ bản có thể điều chỉnh được để thiết lập nên một HTQLMT có khả năng cải thiện môi trường một cách liên tục tại các cơ sở sản xuất kinh doanh lẫn các cơ sở dịch vụ. ISO 14000 quan tâm nhiều hơn về các tiêu chí và thương hiệu sản phẩm về mặt môi trường. Cụ thể về bộ tiêu chuẩn sẽ được học trong môn ISO và một số môn học khác.

1.4.2. Các công cụ kinh tế

Là các biện pháp khuyến khích về kinh tế được xây dựng trên cơ sở các quy luật thị trường và cơ chế giá, được sử dụng để gây ảnh hưởng đối với hành vi của người gây ô nhiễm ngay từ giai đoạn chuẩn bị cho đến khi họ thực hiện sản xuất kinh doanh.

Các công cụ kinh tế trong quản lý môi trường gồm: thuế và phí môi trường, giấy phép chất thải có thể mua bán được hay “quota ô nhiễm”, ký quỹ môi trường, trợ cấp môi trường, đền bù thiệt hại. Việc sử dụng các công cụ kinh tế trên ở các nước cho thấy một số tác động tích cực như hành vi môi trường được điều chỉnh một cách tự giác.

1.4.3. Công cụ kiểm toán và quan trắc môi trường

Bao gồm các đánh giá có hệ thống, được văn bản hoá, định kỳ và khách quan về việc làm thế nào để thực hiện tổ chức, quản lý môi trường và trang thiết bị môi trường hoạt động tốt nhằm bảo vệ môi trường, tạo điều kiện cho việc kiểm soát quản lý các thực tế môi trường, đánh giá việc tuân thủ chính sách môi trường của công ty và đáp ứng nhu cầu thực hiện các quy chế.

Quan trắc môi trường: là một quá trình đo đạc thường xuyên với nhiều mục tiêu đã được xác định đối với một hay nhiều chỉ tiêu môi trường theo một kế hoạch lập sẵn về thời gian và không gian, có độ tin cậy và chính xác cao, làm căn cứ đánh giá chất lượng môi trường. Trên cơ sở đó để các nhà lãnh đạo có các chính sách, chiến lược và kế hoạch về quản lý chất lượng môi trường phù hợp và đạt hiệu quả cao nhất. Với một số báo cáo quan trắc môi trường phổ biến còn là công cụ giáo dục, nâng cao ý thức xã hội về bảo vệ môi trường sống.

1.4.4. Công cụ giáo dục, nâng cao nhận thức cộng đồng

Là các công cụ gây ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đối với chủ thể gây ô nhiễm nhằm nâng cao nhận thức và tinh thần trách nhiệm cá nhân để họ có ý thức bảo vệ môi trường. Hiện nay, ở nước ta, ngoài việc đưa giáo dục môi trường vào nhà trường từ các bậc tiểu học, phổ thông, trung học,… Hàng năm, hàng loạt các chương trình về môi trường được thực hiện như chủ nhật xanh, khu phố xanh và sạch,… nhằm nâng cao ý thức về bảo vệ môi trường trong cộng đồng, góp phần đem lại hiệu quả cho công tác bảo vệ môi trường.