Bác Sĩ Cây Trồng Tập 15 – Trồng Chăm Sóc Và Phòng Trừ Sâu Bệnh Cam Quýt Bưởi Chanh

Các cây cam, quít, bưởi, chanh là nhóm cây ăn quả có mùi, thuộc họ Cam (Rutaceae). Trong họ Cam, những cây được trồng gồm 3 chỉ:

– Chi Poncirus (Cam ba lá): Hiện có trồng ở Trung Quốc, Nhật Bản, Flo-ri-đa (Mỹ) chủ yếu làm cây cảnh và gốc ghép vì khả năng chịu rét và chống bệnh tốt. Ở Việt Nam cũng đã nhập đề làm gốc ghép, không dùng để ăn quả vì chất lượng kém, dễ bị bệnh tróc võ virus.

– Chi Fortunella (Quất): Trống nhiều ở Trung Quốc, Nhật Bản. Ở Việt Nam có trống để làm cảnh, làm mứt và làm gia vị thay cho chanh. Nhiều quả nhưng quả nhỏ và chua, màu vàng, dễ điều khiển để chín vào dịp Tết làm cảnh rất đẹp.

– Chỉ Citrus: Gồm nhiều giống dùng lấy quả ân tươi hoặc chế biến. Phổ biến có các giống Thanh Yên, Phật thủ, cam, quit, bưởi, chanh. trong đó các giống cam, quít, bưởi, chanh có giá trị cao và được trồng phổ biến nhất, là những cây chủ yếu trong nhóm cây ăn quả có múi.

Các cây ăn quả có múi nguồn gốc ở vùng nhiệt đới và á nhiệt đới thuộc Đông Nam Á và Thái Bình Dương, lên tới tận vĩ tuyến 35°. Theo thống kê của FAO năm 1991, sản lượng quả có múi trên toàn thế giới khoảng 65 triệu tấn, chiếm 27% sản lượng các cây ăn quả chủ yếu, cao nhất, sau đó lần lượng là nho (63 triệu tấn), chuối và táo bom (mỗi loại 42 triệu tấn), rồi đến xoài, dứa, chà là sa mạc. Hiện trồng nhiều ở Bra-zin, Mỹ, Trung Quốc, Ấn Độ, các nước Đông Nam Á, Úc, Bắc Phi.

Các cây ăn quả có múi là một trong những loại cây ăn quả quí nhất. Quả có mùi cho lượng calo không lớn nhưng đặc biệt có nhiều muối khoáng, nhất là các vitamin C và A, rất cần cho sức khỏe con người. Nước cam, chanh dùng chống bệnh thiếu vitamin C (bệnh Scooc-but) là một bệnh rất phổ biến. Vỏ quất (trấn bị) phơi khô là thuốc chống họ. Quả cam và bưởi nơn phơi khô (chỉ xác) chống bệnh khó tiêu và đi rửa.

Nước chanh, quất là gia vị phổ biến. Lá, hoa và quả non chứa nhiều tỉnh dầu thơm. Các cây cam quít bưởi còn là cây làm đẹp cho vườn nhà do lá xanh quanh năm, mùi hoa thơm ngát và trái chín đỏ rực rỡ. Cây quất trồng làm cây cảnh trưng Tết không kém gì mai, đào. Các cây có múi còn được chế biến thành nhiều sản phẩm giá trị như nước giải khát, kẹo, mứt, dầu thơm.

Ở Việt Nam cây ăn quả có múi được trồng từ Bắc đến Nam, là những cây ăn quả phổ biến và có diện tích trống lớn nhất. Phần lớn các gia đình nông thôn Việt Nam có trồng cam, quit, bưởi hoặc chanh. Năm 2000, diện tích trồng các cây có mùi khoảng 40.000 ha, trong đó các tỉnh trồng nhiêu là Tiến Giang, Đồng Tháp, Vĩnh Long, Cần Thơ, Bến Tre… phía Bắc có Thanh Hóa, Nghệ An, Bắc Giang. Riêng tỉnh Tiền Giang khoảng 5.000 ha. Ngoài tiêu thụ trong nước, các quả có mùi là mặt hàng xuất khẩu quan trọng, nhất là sang Trung Quốc, Nhật, châu Âu.

Tuy vậy, các vườn trồng cam, quít kinh doanh ở nước ta còn rất nhỏ, chỉ có một số ít vườn có diện tích lớn phía Bắc, còn phía Nam thường chỉ một vài hecta. Ở phía Bắc có những vùng trồng nổi tiếng từ xưa với các giống ngon như cam Bố Hạ (Bắc Giang), cam Xã Đoài (Nghệ An), bưởi Đoan Hùng. Miền Trung có bưởi Thanh Trà (Huế). Ở phía Nam có bưởi Biên Hòa, bưởi Năm roi (Vĩnh Long), quít Tiều ở Tiền Giang, Đồng Tháp, cam sành Tiền Giang, Vĩnh Long…

Ở phía Bắc sau mùa đông lạnh, sang xuân trời ấm và có mưa (tháng 2-4) cây ra lộc cùng với ra hoa, thu hoạch vào tháng 9-11, một năm chỉ có một vụ.

Ở phía Nam cây ra hoa vào đầu mùa mưa (tháng 4-6), thu hoạch tháng 10 – 12 và tháng 1 năm sau. Tháng 11 12 sau khi thu hoạch vụ chính, trời còn mưa, cây có thể ra đợt hoa nữa, quả chín vào tháng 6-7, là vụ trái sản lượng thấp. Riêng cây chanh có thể ra hoa quả nhiều đợt.

I. ĐẶC TÍNH

1. Đặc tính thực vật học

Các cây có múi là cây thân gỗ. Cây bưởi có thể cao 5-6m, các cây cam, quít, chanh thì nhỏ hơn, cao 3-5m, quất chỉ cao 1 2m. Tuổi thọ tối đa có thể tới 50 năm, tuy vậy ở ta do châm sóc không tốt nên tuổi thọ thường chỉ 10 15 nâm

Thân có gai và ra nhiều cành, đặc biệt cành vượt mọc rất khỏe. Rẻ là loại rẻ cọc nhưng phát triển chủ yếu ở tầng đất mặt từ độ sâu 0,5 m trở lên. Rễ chỉ phát triển trong điều kiện đất tơi xốp, đủ oxy. Theo tác giả Girton: nếu lượng oxy thấp dưới 1,2% thì rẻ ngừng phát triển. Rề cam quít có nấm Mycorhiza cộng sinh ở lớp biểu bì, giúp cây tăng cường hút nước và chất dinh dưỡng phân bố chủ yếu ở lớp đất mặt

Lá đơn dạng phiến, hình bầu dục nhọn ở đầu dày và xanh đậm, không có lông, mép lá có răng nhỏ, có eo là (cánh lá) hoặc không có.

Hoa mọc từ nách lá, thành chúm nhỏ từ 3 -10 hoa. Cánh hoa trắng, đài hoa màu xanh. Cánh hoa bưởi dài 2,03,5cm, hoa cam 1,5-2,0cm. hoa quật và chanh nhỏ hơn, dài khoảng 1,0-1,5cm. Vòi nhị nhó và dài, dính nhau thành từng cụm. Bầu nhụy tròn.

Quả hình tròn, vỏ quả non màu xanh, khi chín có màu vàng nhạt hoặc vàng pha đỏ tươi (màu vàng cami, bề mặt có các túi tỉnh dấu. Bìi quả dây, màu trắng. Quả gồm nhiều mũi, trong mỗi mùi có nhiều hạt.

Hạt tương đồi nhỏ, có 2 là mắm màu trắng, dày. Phần lớn thuộc loại hạt đa phôi, ngoại trừ bưởi là hạt đơn phối

Các cây ăn quả có mùi có một số đặc điểm đáng lưu ý là hoa thường ra rộ đồng thời với ra chối non. Hoa ra nhiều nhưng tỉ lệ rụng hoa và quả non cũng lớn. Tự thụ phấn là chính, có giống không thụ phấn cũng vẫn đậu quả như giống cam Navel không hạt.

2. Yêu cầu các điều kiện sinh thái

a. Khí hậu