1491- Những Khám Phá Mới Về Châu Mỹ Thời Kỳ Tiền Columbus – Đọc sách online ebook pdf

Trái với những gì được giảng dạy tại Mỹ nói riêng và nhiều nơi khác trên thế giới nói chung, những người Anh-điêng sống vào thời kỳ trước Columbus không hề định cư rải rác ở những khu vực nguyên sơ, hoang dã; thực ra, họ tụ họp thành những quần thể cư dân đông đúc, chủ động kiến tạo và tác động tới đất đai xung quanh họ. Thủ đô Tenochtitlan tuyệt đẹp của đế chế Aztec, với hệ thống dẫn nước chảy qua và những con phố sạch sẽ đến kinh ngạc, còn to lớn hơn mọi thành phố châu Âu đương đại. Các nền văn minh Mexico đã tạo nên ngô thông qua một quá trình nhân giống đặc biệt – quá trình ấy được tôn vinh là kỳ công đầu tiên của kỹ thuật di truyền.

Nhìn từ trên cao

Ở Beni

Chiếc máy bay cất cánh trong thời tiết mát mẻ hơn hẳn bình thường của vùng trung tâm Bolivia và bay về phía Đông, hướng đến biên giới Brazil. Chỉ trong vài phút, đường sá lẫn nhà cửa biến mất, dấu vết duy nhất còn lại về sự định cư của con người là những đàn gia súc rải rác khắp thảo nguyên như vụn cốm màu trên kem tươi. Rồi sau đó, cả chúng cũng mất dạng. Lúc ấy, các nhà khảo cổ bắt đầu lấy máy ảnh ra và đang say sưa chụp lại những khung cảnh tuyệt vời.

Phía dưới chúng tôi là Beni, một tình của Bolivia có diện tích xấp xỉ bang Illinois cộng với bang Indiana, và bằng phẳng gần như hai bang đó. Trong khoảng nửa năm, mưa và tuyết tan từ các dãy núi phía Nam và phía Tây bao phủ mảnh đất bằng một lớp nước kỳ lạ, chậm chạp trôi để rồi cuối cùng, hòa mình vào những dòng sông ở Bắc Beni, tức những nhánh thượng lưu của sông Amazon. Khoảng thời gian còn lại, nước khô cạn và đồng cỏ xanh tươi mênh mông trở thành một dạng địa hình tựa như sa mạc. Vùng bình nguyên độc đáo, xa xôi cách biệt, thường ngập nước này đã thu hút sự chú ý của giới nghiên cứu, không chỉ vì đó là một trong những nơi hiếm hoi trên Trái Đất này có thể còn tồn tại những người chưa bao giờ trông thấy bất cứ người phương Tây cầm máy quay nào.

Nhà khảo cổ học Clark Erickson và William Balée ngồi phía trước. Erickson, thuộc Đại học Pennsylvania, đã hợp tác với một nhà khảo cổ Bolivia, nhưng hôm đó ông vắng mặt, nên máy bay còn dư một chỗ cho tôi. Balée, đến từ Đại học Tulane, vốn là nhà nhân chủng học, nhưng vì các nhà khoa học đã biết trân trọng hơn cách truyền tải thông tin giữa quá khứ và hiện tại nên sự khác biệt giữa giới nhân chủng học và khảo cổ học ngày càng mờ đi. Hai người đàn ông khác nhau về ngoại hình, tính cách lẫn xu hướng học thuật, nhưng cả hai đều áp mặt vào cửa kính máy bay với chung niềm hứng khởi.

Quang cảnh bên dưới rải rác vô số khoảnh rừng, nhiều khoảnh giống như những hình tròn hoàn hảo – những đụn cây xanh mướt giữa biển cỏ vàng. Mỗi khoảnh rừng đều cao khoảng 18m so với mực nước ngập, vươn thẳng, tạo điều kiện cho cây phát triển mà không bị úng nước. Rừng nối với nhau bởi những bờ đắp thẳng tắp như đường đạn bay dài hơn 5km. Erickson tin rằng toàn bộ cảnh tượng này – những khoảnh rừng trải gần 5000km² và gò đất nối nhau bằng cầu đắp – đã được xây dựng bởi một nền văn minh có công nghệ kỹ thuật vượt trội, dân cư phát triển đông đúc tồn tại hơn 1.000 năm trước. Balée, vốn không quen thuộc với Beni, cũng chỉ ngả theo ý kiến này chứ chưa dám chắc điều gì.

Erickson và Balée thuộc một nhóm các học giả, trong những năm gần đây, đã thách thức triệt để quan niệm thông thường về tình trạng Tây Bán Cầu trước khi được Columbus phát hiện ra. Thập niên 1970, khi học cấp III, tôi được dạy rằng người Anh-điêng đến châu Mỹ qua eo biển Bering từ khoảng 13.000 năm trước, họ sống chủ yếu theo nhóm nhỏ, biệt lập và ít tác động đến môi trường, kể cả sau khi họ đến cư trú cả thiên niên kỷ, hầu hết châu lục vẫn trong tình trạng hoang dã. Ngày nay, trường học đang tiếp tục truyền dạy quan niệm này. Quan điểm của những người như Erickson và Balée: có thể tóm lược thế này: Họ cho rằng quan niệm về cuộc sống của người Anh-điêng nói trên đều sai lệch ở hầu hết mọi khía cạnh. Các nhà nghiên cứu ấy cho rằng người Anh-điêng đã đến châu Mỹ từ trước đó rất lâu và có số dân lớn hơn nhiều so với quan niệm trên. Đồng thời, họ cũng thành công vượt trội trong việc cải tạo cảnh vật theo chủ ý, đến mức khi Columbus cập bến châu Mỹ năm 1492, ông đã đặt chân lên lục địa đầy dấu tích của loài người.

Vì những mối quan hệ gay gắt giữa cộng đồng người da trắng và người bản địa, hoạt động điều tra sâu vào nền văn hóa Anh-điêng dĩ nhiên không tránh khỏi tranh cãi. Nhưng kiến thức mới đặc biệt gây tranh luận. Khởi đầu, một số nhà nghiên cứu (nhiều người trong số đó là học giả thuộc thế hệ trước) chế nhạo rằng, các giả thuyết mới chỉ là sự tưởng tượng quá lố bắt nguồn từ những lý giải dữ liệu sai lệch có chủ ý và một sự xuyên tạc nhằm phục vụ mục đích chính trị. Betty J. Meggers, thuộc Viện Smithsonian, nói với tôi rằng: “Tôi chưa từng thấy bất cứ bằng chứng nào cho thấy từng có số lượng lớn người sống ở Beni. Khẳng định ngược lại chẳng qua là tưởng tượng hoang đường thôi.” Thêm vào đó, hai nhà khảo cổ học ở Argentina được Viện Smithsonian hậu thuẫn đã cho rằng những mô gò lớn chỉ là bồi đắp tự nhiên của sông ngòi; “số cư dân nguyên thủy ít ỏi” có thể đã xây nốt những cây cầu đắp còn lại và trồng trọt trong khoảng chừng một thập niên ngắn ngủi. Rất nhiều tuyên bố học thuật mới về người Anh-điêng cũng chịu chỉ trích tương tự, theo Dean R. Snow, nhà nhân chủng học tại Đại học bang Pennsylvania. Vấn đề là, “Bạn có thể khiến những bằng chứng ít ỏi về lịch sử dân tộc học nói lên bất cứ điều gì bạn muốn”, ông nói. “Rất dễ lừa phỉnh bản thân.” Một số người lên án rằng những tuyên bố mới chỉ để thúc đẩy các chương trình nghị sự chính trị cho nhóm người muốn hạ thấp nền văn hóa châu Âu, bởi vì những con số khổng lồ được đưa ra có vẻ như đang thổi phồng mất mát văn hóa bản địa.