Cổ Nhân Đàm Luận – Đọc sách online ebook pdf

2. – KHÔNG THAM CỦA PHI NGHĨA

Khi vua Anh-Tôn nhà Lý mất, để di-chiếu lập vua Cao-Tôn, sau khi mất, bà Thái-Hậu lại muốn lập em là ông Long-Xưởng, mới lấy vàng nói lót với quan Phụ-Chánh-Đại-thần là ông Tô Hiến-Thành, ông từ mà nói rằng : « Từ xưa đến nay chưa từng nghe lấy của bất nghĩa mà phú-quí bao giờ. » Bà Thái-hậu phải thôi, vua Cao-Tôn lên làm vua, thế nước được yên, là nhờ một lời nói của ông Tô vậy.

3. – MỖI NGƯỜI MỘT NGHỀ

Ông Tây-Lư đi du-thuyết các vua nước chư-hầu, qua sông chẳng may bị đắm thuyền, thằng thuyền-chài vớt lên hỏi ông đi đâu mà bị đắm thuyền tội nghiệp ? Ông nói là đi du-thuyết các nước. Thằng thuyền chài ôm bụng cười mà bảo ông rằng : qua sông suýt chết đuối, ông cứu ông còn chẳng song, còn tài gì mà đi nói được các vua chư hầu. Ông đáp : « Chớ nói vậy, mỗi người có một tài riêng ; hòn ngọc bích đem dệt cửi không tiện bằng hòn ngói ; hạt châu đem làm đạn bắn chim thì không tiện bằng viên đất ; ngựa kỳ ngựa ký, ngày chạy nghìn dậm, nhưng cho bắt chuột thì không nhanh bằng con mèo, thanh gươm quí, đem mà khâu dầy thì không tiện bằng cái dùi. Nay chú có tài lội nước, qua sông, vượt gió, nhưng nếu nay cho tiếp một ông vua chư-hầu thì chắc mờ mịt, khác nào như quạ vào chuồng lợn. »

4. – THẦY TỬ-CỐNG BỊ MẮNG

Thầy Tử-Cống là học trò đức Khổng Tử, một hôm qua chơi đất Hán-âm, gặp một ông già làm vườn xẻ cái dãnh ra tận giếng, múc từng vò nước ở giếng đổ vào dãnh, vất-vả mà không tưới được mấy. Thầy Tử-Cống mới bảo ông già cách làm gầu mà tát, vừa được nhiều mà chóng. Ông già sầm nét mặt mắng rằng : « Phàm ở đời, có máy cơ-sảo tất có việc cơ-sảo, có việc cơ-sảo tất có lòng cơ-sảo, đã cơ-sảo thì mất thuần-bạch, mất thuần-bạch thì tinh-thần không nhất định, không hợp với đạo giời. Anh đừng che mắt chúng dân, tưởng mình là thánh, nói dọng thương đời để mua tiếng với thiên-hạ đâu, hoạ chăng anh phải quên cái hình-hài của anh mới được, nhưng thân anh còn chưa trị nổi, sức đâu mà bảo được người, trị được thiên-hạ. Thôi đi đi, đừng làm mất việc ta. »

5. – TRÍ HÙNG DŨNG ĐỨC TRẦN-HƯNG-ĐẠO

Quân Mông-Cổ sang đánh, quân ta thế nguy, thua luôn. Vua Trần-Nhân-Tôn bảo ngài rằng : « Thế dặc nay to quá, chống lại với nó thì dân-sự tàn-hại, hay chẫm chịu hàng, để cứu muôn dân ? » Ngài tâu rằng : « Bệ hạ nói vậy thực là nhân-đức, nhưng còn tôn miếu xã tắc thì sao ? Nếu bệ-hạ muốn hàng, xin chờ bao giờ đầu tôi rơi đã sẽ hàng. » Vua nghe nói yên lòng cất quân đánh. Lại một khi ngài đuổi tướng Nguyên, đến sông Hoa-giang, bảo quân-sĩ rằng : « Trận này không phá song được quân Nguyên, thề không về đến sông này nữa. » Vì thế quân sĩ đều hết lòng quyết-chiến.

6. – LÒNG TRUNG-LIỆT

Ông Trần-Bình-Trọng dúp vua Trần-nhân-Tôn đánh quân Nguyên, chẳng may trận đánh trên sông Thiên-mặc, Hưng-yên, ông bị bắt, người Tầu thấy ông khoẻ-mạnh cho ăn uống, dỗ ông về hàng, sẽ phong vương đất Bắc. Ông nghiến răng mắng lại rằng : « Tao thà làm quỉ nước Nam, không thèm làm vua đất Bắc, tao bị bắt, chỉ có chết mà thôi, » Đau-xót thay, quân Nguyên đem ông ra chém !

7. – BÁC SỰ MÊ TÍN

Nước ta trước có tục lấy chàm vẽ vào mình để trừ ma quỷ, đến đời vua Trần-Anh-Tôn ngài bắt phải bãi tục đó. Một khi ngài ốm, Hoàng-Hậu cho mời thầy tăng về làm lễ, xem sự tử sinh. Ngài ngồi phắt dậy gạt đi mà bảo rằng : « Thầy tăng đã chết đâu mà biết được sự chết. » Rồi ngài chỉ uống thuốc mà khỏi bệnh.

8. – LỜI NÓI TRUNG THÀNH

Ông Tô-Hiến-Thành làm quan đời nhà Lý. Khi ông sắp mất có quan Tham-Chi-Chính-Sự là Vũ-Tán-Đường, ngày đêm hầu-hạ quanh dường. Vua Cao Tôn ngự đến nhà thăm hỏi : khi ông mất rồi nên chọn ai thay ông. Ông tâu rằng : « Có quan Dán-nghị-Đại-Phu Trần-Trung-Tá. » Vua ngạc-nhiên hỏi sao không cử Vũ-Tán-Đường ? Ông đáp : « nếu bệ hạ hỏi người hầu-hạ, tôi sin cử Tán-Đường, nhưng hỏi người dúp nước, tôi sin cử Trung Tá. » Lời nói thiệt chung-thành thay !

9. – KHUẤT NGUYÊN BỊ ĐUỔI

Ông Khuất Nguyên làm quan bị đuổi, ra chơi bờ sông, buồn-dầu, tiều tụy. Lão chài hỏi sao ông đến nỗi bị đuổi ? Ông nói : « Đời đục cả, một mình chong, đời say cả một mình tỉnh, bởi đó mà bị đuổi ». Lão chài cười mà dả lời rằng : « Đời đục cả, sao ông không khuấy thêm bùn, vỗ thêm nước. Đời say cả, sao ông không uống cả men, húp cả dấm, cho đục cho say một thể, việc dì lo xa, để bị đuổi. » Ông lắc đầu mà bảo rằng : « Ta không thế được, vật trắng không bao giờ để dây bụi, thân ta trong-sạch không thể để dơ-bẩn dính vào được. » Lão chài cười mà quay thuyền đi.

10.—CHỚ NÊN COI THƯỜNG KẺ SĨ

Nước Tầu vây đánh nước Triệu, vua sai tướng quốc là Bình-Nguyên-Quân sang cầu-cứu nước Sở, để hợp sức đánh Tầu. Bình-Nguyên-Quân vâng mệnh, về nhà định trong số 3 nghìn khách ăn cơm, sẽ chọn lấy 20 người văn võ toàn tài để cùng đi sang Sở. Kén mãi chỉ được có 19 người, còn thiếu một, bỗng có một người lùn bước ra xin đi. Bình-Nguyên-Quân hỏi. « Ông tên gì ? Và ở nhà tôi đã mấy năm ? » – Thưa, tên tôi là Mao Toại, ở đã ba năm. – Bình-Nguyên nói : « Chà ! Tôi nghe người hiền ở đời như cái dùi ở trong túi, đầu dùi thế nào cũng thò ra ngoài, ông ở 3 năm nhà tôi mà tôi không nghe ai khen ông câu nào, tôi chắc ông không có tài gì rồi, sin ông ở nhà cho. » Mao-Toại nói : « Tôi hôm nay mới ở trong túi, nếu ở trong túi đã lâu, thì chẳng những là thò đầu dùi mà thò cả dùi ra dồi. » Bình Nguyên cho đi, 19 người kia cùng cười ! Bình-Nguyên sang đến Sở, bàn nhẽ lợi hại với vua Sở trên thềm điện rồng, từ sáng đến quá trưa vẫn chưa song. Mao-Toại ở dưới dút gươm nhảy qua mấy từng thềm lên điện, bảo Bình-Nguyên rằng : « Sự hợp sức đánh Tần, chỉ có hai lời lợi với hại là song, nay bàn từ sớm tới chưa mà không quyết là sao ? » Vua Sở hỏi : « Ai vậy ? » – Bình-Nguyên thưa : « người nhà tôi. » Vua sở quát đuổi Mao-Toại xuống. Mao-Toại múa gươm tiến sát đến Sở-Vương mà nói rằng : « Có phải ngài cậy quân Sở nhiều mà đuổi tôi chăng, trong một bước chân này, là mạng ngài ở trong tay tôi rồi, sao trước mặt chủ tôi đây, ngài dám đuổi tôi, ngài chẳng xem vua Thang chỉ có 70 dặm đất mà làm vua thiên-hạ, vua Văn có 100 dặm mà làm chủ chư-hầu, có cần nhiều quân đâu, chỉ là dữ được thế mà hăng-hái. Nay nước ngài đất vuông 5000 dặm, quân 100 vạn, thiên-hạ ai đương nổi, thế mà ngài để cho tướng Tần là Bạch-Khởi đem quân vài vạn, sang đánh nước ngài có mấy trận mà lấy được Yển-Sính, đốt được Di-Lăng, nhục đến tiên-nhân ngài, nước Triệu tôi lấy làm sấu hổ thay cho ngài. Ngày nay hợp sức đánh Tầu là vì ngài, chẳng phải là vì Triệu, thế mà còn bàn-định dì ! » Vua Sở nghe ra, liền cử binh dúp Triệu. Bình-Nguyên dở về Triệu nói rằng : « Ta từ dờ không dám coi thường kẻ sĩ nữa, Mao-tiên-sinh sang Sở phen này, làm vẻ-vang cho nước Triệu, dùng 3 tấc lưỡi mà mạnh hơn 100 vạn quân. »