Phong Trào Đại Đông Du – Web Tải Sách Miễn Phí Ebooks PDF

II. Hội-nghị mở tại nhà cụ đốc Định-Trạch

Cụ Tăng ở Lạng-Sơn non một năm trời giao-du với sĩ-phu Bắc-hà, dò xét sĩ-khí và thấy phần đông ai nấy đều còn nặng lòng với tổ-quốc, nên cho là rồi đây sẽ có cơ-hội thuận lợi cho chủ-trương của cụ, nên cụ liền viết thư mời cụ Phan-bội-Châu ra Bắc.

Cụ Phan-bội-Châu hồi nầy mới đỗ thủ-khoa, tiếng hay chữ lừng lẫy trong nước. Khi tiếp được thư của họ Tăng, liền lấy cớ ra Bắc thăm ông thân tức là cụ Đồ-Phổ, hiện ngồi dạy học tư ở làng Trình-Phố, tỉnh Thái-Bình để dễ bề gặp gỡ cụ Tăng. Sau khi thăm viếng cha ở Thái-Bình, cụ Phan trở về Nam-Định được nhân-sĩ ở tỉnh nầy tiếp-đãi là thượng khách.

Cụ Mai-Sơn Nguyễn-thượng-Hiền lúc bấy giờ làm đốc-học ở Nam-Định giới-thiệu cụ với cụ Đốc Định-Trạch. Ở nhà cụ Đốc Định-Trạch ít lâu, cụ viết thư báo tin cho cụ Huấn Quyền và cụ Tăng-bạt-Hổ. Tức thời, cụ Huấn xin nghỉ ít bữa cùng họ Tăng xuống Nam-Định ở nhà cụ đốc Nguyễn-thượng-Hiền. Các cụ ước-hội với nhau ở nhà cụ đốc Định-Trạch.

Cụ Đốc Định-Trạch vốn là một vị hưu quan, nhà phong phú, có thế-lực lớn trong vùng, tuổi già mà lòng yêu nước vẫn hăng hái bồng bột như ai. Cụ dành cho các nhà đại ái-quốc một căn nhà ở phía trong để các ông nầy mở cuộc hội-nghị. Hội-nghị chỉ có bốn người tham-dự :

Tăng-bạt-Hổ, Phan-sào-Nam

Nguyễn-thượng-Hiền, Nguyễn-Quyền

Sau mấy ngày thảo-luận, các cụ đều thỏa-thuận thành lập Phong-trào Đông-Du, tức là cổ-động trong đám thanh-niên trí-thức sang Nhựt học về máy-móc binh-bị, để nếu có dịp tốt, cướp lại chủ-quyền cho xứ sở. Cụ Huấn-Quyền tuy không đồng ý với các cụ, song vì còn ít tuổi nên chỉ ngồi nghe không dám phát biểu ý-kiến.

Phong-trào Đông-Du thành-lập. Các cụ liền kêu gọi lòng ái-quốc của sĩ-phu toàn quốc giúp vào việc nghĩa quyên của Phong-trào. Đồng-bào từ Nam chí Bắc đem tiền bạc giúp vào việc nghĩa quyên này rất nhiều. Riêng ở trong Nam, cụ Gilbert Chiếu, có Pháp tịch mở Minh-tân công-nghệ không những giúp đỡ về mặt tài-chánh cho Phong-trào Đông-Du, còn là đại-biểu cổ-động thanh-niên trong Nam gia-nhập P.T.Đ.D.

Thanh-niên toàn-quốc gia-nhập đông lắm.

Cụ Phan-sào-Nam ủy thác công việc đảng cho các đồng-chí ở trong nước, rồi đầu năm 1907, cùng đại-đội du học-sinh, kẻ trước, người sau khởi sự xuất-dương do đường Moncay hay Phongsalv (Lèo) trốn sang Tàu. Trong số du học-sinh nầy có nhiều thanh-niên người Nam-Bộ là các ông : Trương-duy-Toản, Đỗ-văn-Y, Nguyễn-háo-Vĩnh v.v…

Lúc cụ Phan-sào-Nam ra đi, cụ Huấn-Quyền đi tiễn-biệt và nói :

« Ninh thọ vô công chí danh, bất khả đồ hữu công nhi tiền môn cự hổ, hậu môn tiến lang, dĩ di họa hậu thế ».

« Thà chịu cái tiếng đi ra ngoài mà không làm nên công-trạng gì cho tổ-quốc, chớ đừng ráng mưu có công, rồi cửa trước đuổi cọp chạy mà rước beo vô cửa sau, để sanh ra mối lo cho hậu thế ».

Cụ Phan lưu biệt các bạn-bè đi tiễn chưn, một bài thi khẩu chiếm như sau này :

« Sanh vi nam tử yếu hy kỳ,

Khảng hứa càn khôn tự chuyển di.

Ư bách niên trung tu hữu ngã,

Khí thiên tải hạ cánh vô thùy.

Giang-san tử hỉ, sanh đồ nhuế,

Hiền thánh liêu nhiên tụng diệc si.

Nguyện trục trường phong Đông-hải khứ,

Thiên trùng bạch lảng nhứt tề phi ».

Đại ý cụ nói mình sanh làm nam nhi phải làm sao cho lạ đời mới khoái, há để cho trời đất tự nó xoay vần. Trong khoảng một trăm năm phải có ta, có lẽ đâu dưới ngàn năm không ai hết. Nay giang-san không còn nữa, ta sống cũng thừa ; mà hiền thánh vắng vẻ, đọc sách mãi cũng vô bổ. Thôi giờ ta nguyền đuổi theo gió mạnh đi qua biển Đông, lúc bấy giờ sóng trắng ngàn trùng thảy đều bay lên phơi phới.