Lịch Sử Việt Nam 2 – Từ Khởi Nghĩa Đến Nguyễn Suy Vong – Đọc Sách Online Ebooks PDF

NGƯỜI TÂY PHƯƠNG VÀ CÁC GIÁO-SĨ ĐẠO GIA-TÔ ĐẾN ĐẠI-VIỆT

BÀI 20 : NGƯỜI TÂY PHƯƠNG ĐẾN ĐẠI-VIỆT

Từ thế-kỷ thứ 13, người Itali (Ý-đại-lị) tên là Marco-Polo làm quan ở triều Nguyên (đời vua Thế-tổ Hốt-tất-liệt) 17 năm, sau khi trở về nước, viết ra quyển sách « Les merveilles du monde » (thế-giới kỳ-quan) nói cho người Âu-châu biết trạng thái cường-thịnh của Trung-quốc, khiến châu Âu để ý đến Đông phương.

Kể từ thế-kỷ thứ 15, thuật hàng-hải đã tiến bộ, các nhà thám-hiểm châu Âu mới tìm đường giao-thông với các nước bên ngoài.

Christophe Colomo (Kha-luân-bố) vượt Đại-tây-dương tìm ra châu Mỹ. Vasco de Gama, người Portugal (Bồ-đào-nha) năm 1497, đi vòng quanh Cap de Bonne Espérance (Hảo-vọng-giác) sang Ấn-độ. Năm 1521, lại có người Espagne (Tây-ban-Nha) tên là Magellan đi qua Ấn-độ-dương sang Thái-bình-dương vào Philippines (Phi-luật-tân).

Đông phương từ đấy đã được người châu Âu biết đến nhiều, và lui tới, hoặc mở cuộc thông thương, hoặc chiếm cứ làm thuộc địa.

Năm 1563, người Portugal (Bồ-đào-nha) thuê đất Macao (Áo-môn) của Tàu làm cửa biển thương-mại. Sau chiếm đứt một phần làm đất riêng, đặt quan cai-trị.

Người Espagne (Tây-ban-nha), theo bước Portugal sang Đông-phương, lấy đất Phi-luật-tân (Philippines) làm thuộc-địa năm 1568.

Năm 1596, người Hollande (Hoà-lan) sang lấy Nam-dương quần-đảo (Indes Néerlandaises).

Về sau, dần dần, người Portugal, Pháp, Anh (Angleterre) đến ở đất Ấn-độ.

Thế rồi, từ các hải-cảng Hirada (Nhật-bản) Ma-cao (Tàu) Batavia, Batam (Java) Madras Surate (Ấn-độ), các nhà buôn phương tây lui tới nước Đại-việt.

Trước hết người Portugal đến mở cửa hàng ở phố Hội-an (Faifo) ở đấy đã có các người Tàu, người Nhật và người Hollande (Hoà-lan) đến buôn bán rất nhiều. Theo Maybon và Russier thì năm 1614, người Portugal (Bồ-đào-nha) tên là Jean de la Croix đến lập lò đúc súng ở Thuận-hoá.

Ngoài Bắc, trước đã có tầu của người Portugal (Bồ-đào-nha) đi lại buôn bán. Nhưng mãi đến năm 1637, đời vua Lê Thần-tông, Thành-đô-vương Trịnh Tráng, mới cho người Hollande (Hoà-lan) đến mở cửa hàng ở Phố-hiến (gần tỉnh Hưng-yên). Người Nhật-bản, người Tàu, người Xiêm-la, đến buôn bán ở Phố-hiến kể có 2.000 nóc nhà, vui-vẻ lắm cho nên có câu tục truyền « thứ nhất Kinh-kỳ, thứ nhì Phố-hiến ».

Năm 1672, người Anh (Angleterre) đem chiếc tầu Zant vào xin mở cửa hàng buôn bán. Chúa Trịnh cũng cho xuống ở Phố-hiến. Nhưng vì sự buôn bán không được thịnh lợi, người Anh chỉ ở đến năm 1697 thì thôi.

Còn người Pháp, năm 1680, có tầu vào Phố hiến. Năm 1682, lại cho chiếc tầu Saint Joseph ở Xiêm-la sang, đem phẩm vật dâng chúa-Trịnh. Năm 1686, người Pháp tên là Ver-ret đến mở cửa hàng ở Cù-lao Poulo-Condore (Côn-lôn). Năm 1749, người Pháp tên là P. Poivre đi chiếc tầu Marchault vào cửa Hội-an xin yết-kiến chúa Nguyễn dâng quốc-thư và phẩm vật, tỏ tình giao hiếu xin thông thương. Nhưng chẳng bao lâu công-ty Pháp ở Ấn-độ bãi đi, cho nên sự thông thương với Đại-việt cũng thôi.

Trong thời kỳ này, chúa Nguyễn ở phương nam muốn nhờ người Portugal (Bồ-đào-nha) bên ngoài thì chúa Trịnh muốn nhờ người Hollande (Hoà-lan), giúp khí giới và quân lính để chống nhau. Vì lợi quyền buôn bán, họ không ra mặt giúp hẳn, thành ra các Chúa không hậu đãi họ nữa. Cho nên sự buôn bán của người Âu-châu ở trong nước bẵng đi từ đầu thế kỷ 18.

BÀI 21 : CÁC GIÁO-SĨ VỚI SỰ TRUYỀN GIÁO

Các giáo-sĩ đạo Gia-tô bắt đầu lập giáo đoàn để truyền đạo trên đất Đại-việt từ năm 1615. Có chừng 180 giáo-sĩ đi giảng đạo cả ngoài Bắc lẫn trong Nam. Hai giáo-sĩ đầu tiên là Francisco Bussoni (người Pháp) đến Đà-nẵng, Phú-xuân và được phép mở giáo đường ở đấy, rồi vào Hội-an.

Năm 1618, Cristoforo Borri được giáo đoàn cử vào phía Nam (Mission de la Cochinchine). Cristoforo Borri nghiên cứu về phong tục, khí hậu, tài sản, chính trị, cách ăn mặc cho đến thuốc thang của bản xứ. Lúc trở về Âu châu Cristoforo Borri (người Milanais) đã viết nhiều sách bằng tiếng Ý-đại-lị, Pháp, La tinh, Hoà lan, Anh và Phổ lỗ sĩ.

Năm 1625, Cố Giuliang Boldinolti vào Bắc Kỳ. Rồi trở về Macao viết bản tường trình về cuộc du hành ấy. Một giáo đoàn nữa được lập riêng cho xứ Bắc (Mission du Tonkin) do Cố Alexandre de Rhodes dẫn đầu.

Alexandre de Rhodes ở Nam ra Bắc, vào yết kiến Chúa Trịnh và đem dâng một chiếc đồng hồ quả lắc. Chúa Trịnh cho Alexandre de Rhodes được giảng đạo tại Kinh đô. Từ đấy các giáo-sĩ đến nhiều và người ta theo đạo cũng đông.

Nhưng vì nước ta vốn theo đạo Nho, lấy sự thờ cúng tổ tiên làm trọng, lấy sự cúng tế thành thần làm phải. Đột nhiên những người theo đạo Thiên-Chúa bỏ cả các thói cũ. Bởi thế Vua Chúa cho đạo ấy là tà đạo làm huỷ hoại phong hoá nước nhà, bèn xuống chỉ cấm không cho dân theo đạo ấy nữa.

Năm 1631, chúa Trịnh Tạc, bắt đuổi hết các giáo-sĩ ở ngoài Bắc.

Năm 1664, chúa Nguyễn Hiến ở trong Nam bắt giết những người đi giảng đạo tại Đà-nẵng.

Năm 1696, đời vua Lê Hi-tông, Trịnh Cán bắt đốt phá hết cả những sách đạo, nhà đạo, và đuổi những người giảng đạo ra ngoài nước.

Năm 1712, Trịnh Cương bắt những người theo đạo Gia-tô phải cạo trán và khắc vào mặt bốn chữ « Học Hoà-lan đạo ». 33

Năm 1754, Trịnh Doanh lại nghiêm cấm ngặt hơn, bắt giết tất cả các đạo-trưởng và đạo-đồ. 34

Tuy Vua Chúa cấm dân theo đạo một ngày một nghiêm, nhưng người đi giảng đạo vẫn hết sức dụ cho được nhiều người theo đạo, gây ra Lương Giáo hai phe, ghen ghét lẫn nhau như cừu địch, đến nỗi bao người vô tội bị giết hại, mất cả sự hoà hiếu với các nước tây-phương.

Gọi là đạo Gia-tô, bởi đạo ấy của Đức Gia-tô (Jésus Christ) lập ra. Cũng gọi là đạo Thiên-Chúa, vì đạo này thờ một đức Chúa Trời, hoặc Cơ-đốc, do chữ Christ là bậc cứu-thế.

Nguyên thủa xưa, toàn xứ Âu-la-ba không nhất định theo một tôn-giáo nào. Mỗi dân tộc thờ một vài vị thần do sự tưởng-tượng mà có, như Grèce (Hy-lạp) và Rome (La-mã) thờ thần Jupiter, thần Apollon… Dân Juifs (Do-thái) ở đất Tiểu-á-tế-á (nay là Palestine) thì thờ Jéhovah ở thành Jérusalem (Gia-lô-tan-linh). Dân Juifs tin rằng thần Jéhavah sinh hoá vạn vật và người, cho nên người chỉ nên thờ một vị thần ấy mà thôi. Đến khi dân La-mã kiêm tinh được cả đất Tiểu-á-tế-á, đất bắc-Aphiligia và đất tây nam Âu-la-ba, dân Juifs cũng thuộc về La-mã. Lúc này đức Gia-tô ra đời, nhân đạo Juifs mà lập ra đạo mới.

Đạo Gia-tô dạy người ta lấy sự yêu mến và tôn kính Thiên-Chúa làm gốc, lấy bụng từ-bi nhân thứ coi mọi người như anh em ruột thịt. Ông Saint Pierre sáng lập giáo-đường ở kinh-thành La-mã ; ông Saint Paul thì đi truyền đạo ở các xứ trong nước. Lúc đầu sự truyền đạo Thiên-Chúa gặp rất nhiều trở ngại. Vua La-mã dùng cực hình mà giết hại các giáo-sĩ và những người theo đạo.