Nguyễn Tri Phương – Đọc Sách Online Ebooks PDF

1) Những trào-lưu lớn trong lịch sử thế-giới

a) Từ Á sang Âu

LỊCH-SỬ nhân-loại đã cho ta thấy nhiều biến-chuyển vĩ-đại từ Á sang Âu, rồi từ Âu sang Á. Từ đời tiền-sử đến thế-kỷ 15, Á-Châu không ngừng xâm lấn sang các vùng lân cận : nhiều dân-tộc Á-Châu đã tràn qua Châu Mỹ, nhiều bộ lạc Ấn-Âu xâm-nhập Âu-Châu. Chỉ trong một thời-gian nào đó, người Hy-lạp và người La-Mã đã chận đứng được làn sóng lan tràn của Đế-quốc Ba-Tư. Nhưng nhân-số ở Trung-Á đã gia-tăng đến những mức-độ buộc các dân du-mục phải xâm lấn các vùng đất thưa dân ở Tây-Phương. Các làn sóng xâm-lăng từ Trung-Á thúc đẩy các dân-tộc Nhật-Nhĩ-Man dạt sang các miền Viễn Tây, và Tây Nam. Đến thế-kỷ 5, dân-tộc Hung-nô vượt từ Á-Châu qua khắp toàn cõi Âu-Châu cho đến nước Gaule (Pháp ngày nay).

Thế-kỷ thứ 7 trông thấy dân Bulgares 7 và Tư-Lạp-Phu 8 tràn vào Bá-Nhỉ-Cán, và các giống người ở Tiểu-Á, người Ả-rập xâm-chiếm và ở luôn tại Bắc Phi-Châu. Thế-kỷ 12 và 13 là thế-kỷ của dân Mông Cổ. Với Thành-Cát Tư-Hãn, người Mông-Cổ đã chiếm cả Nga-La-Tư, Hung-Gia-Lợi và Đế-Quốc Áo, và sau đó Hốt-Tất-Liệt đã chiếm trọn Trung-Hoa, quân Mông-Cổ tràn xuống Nam, gặp quân nhà Trần phải thối lui. Đế-Quốc Thổ-nhỉ-Kỳ từ Đông-Á sang đánh phá Đông Đế-Quốc La-Mã, lấy Andrinople, Macédoine và Constantinople, quân Thổ dàn đến tận gần thành Vienne (Áo) và cả ở Bắc-Phi (thế-kỷ 15,16).

b) Từ ÂU sang Á

Đến đây, thời-kỳ oanh-liệt Á-Châu chấm dứt.

Đúng ra, từ xưa cho đến đời Trung-Cổ, các dân-tộc Âu-Á rất ít có dịp gặp gỡ nhau, trừ những động chạm dữ-dội đã kể trên. Giữa Đông và Tây con đường liên-lạc mỏng manh duy nhất là con đường Hàng lụa đi từ Bắc Trung-Hoa qua Trung-Á để dẫn đến Byzance và Tiểu-Á. Một số giáo-sĩ muốn đi truyền-giáo sang Đông-Phương đã thất-bại. Cuối thế kỷ 13, nhiều người xứ Venise đã kiếm cách qua đến Trung-Hoa, như Marco Polo.

Đến giữa thế-kỷ 15 người Ý và người Bồ-đào-nha đi đường bể để đến Đông-phương. Christophe Colomb trong lúc đi ngược đường phiêu-lưu muốn qua Á-Châu bằng đường biển phía Tây để vòng quanh lại phía Đông, thì lại phát-minh ra Mỹ-Châu trong khi anh ta tưởng đang đặt chân lên Ấn-độ, vì thế đã gọi các thổ-dân Mỹ-Châu là dân Ấn. Nhưng người Bồ-đào-nha là Vasco de Gama vượt biển bao quanh Phi-Châu đã thật-sự đi đến Ấn-Độ bằng hải-thuyền.

Trong khi người Tây-ban-nha và người Bồ-đào-nha theo Christophe Colomb xâm chiếm Tân lục địa là Mỹ-Châu thì một số người Bồ-đào-nha khác đã chiếm được nhiều địa-điểm ở Ấn-độ và Nam-dương và qua giao-thương với Trung-Quốc và Nhật-bản. Các nước Âu-châu đua nhau đi tìm thuộc-địa và thị-trường. Sức bành-trướng của các Đế-quốc Âu-châu thật mau lẹ và khủng-khiếp. Các nước chậm tiến về kỹ-thuật đã sụp đổ trước làn sóng lan tràn từ Âu sang Á. Vàng bạc của các hầm mỏ Mỹ-châu đưa về Âu-châu giúp các nước này phát-triển thêm về mặt kinh-tế, kỹ-nghệ và thương-mãi.

Nhưng các nước thực-dân tiền-phong như Tây-ban-nha và Bồ-đào-nha đến thế-kỷ 17 yếu kém lần vì không đủ sức mạnh về hải-quân để liên-lạc và gìn giữ các xứ đã chiếm đóng. Bồ-đào-nha chỉ còn giữ được Ba-Tây ở Nam-Mỹ, Tây-ban-nha còn có mặt trên toàn cõi Mỹ-châu, nhưng không đủ sức khai-thác. Các nước có nhiều hải-thuyền lần lần thay thế các nước trên. Nước Hòa-Lan thay thế Bồ-đào-nha ở Á-Châu, và sẽ thay thế luôn nước Ý bị yếu thế vì tình-hình nội-bộ. Nước Pháp bắt đầu nổi lên và bắt đầu có thuộc địa ở các đảo Antilles, và chiếm Gia-nã-đại.

Chiến-tranh tràn khắp trên nội-địa Âu-Châu từ cuối thế-kỷ thứ 17 đến thế-kỷ thứ 18 giúp cho đảo-quốc Anh rảnh tay lập một hạm-đội hùng mạnh nhất thế-giới ; thương-mãi và kỹ-nghệ Anh tiến-bộ vượt bực. Anh chiếm lại Gia-nã-đại của Pháp, đẩy Pháp ra khỏi Ấn-Độ, dành lại các thuộc-địa của Tây-ban-nha và Bồ-đào-nha. Nước Anh cũng tiến bộ về mặt chính-trị, một nền dân-chủ tự-do được đặt trong chế-độ quân-chủ lập-hiến đại-nghị.

Ở Pháp phong-trào triết-học đưa đến cuộc Cách-mạng 1789, sau khi chế-độ quân-chủ độc-tài và rạng rỡ của triều-đại các vua Louis lần đi đến tàn lụi vì chiến-tranh, vì xa-xỉ quá lố. Nhưng vua Louis XIV cũng đã từng đưa Pháp-quốc đến một nền văn-minh mà Âu-Châu lấy làm gương mẫu. Cách-mạng đã đưa Pháp đến một chế-độ Cộng-hòa ngắn ngủi và hỗn-độn, sau đó thì đế-quốc của Napoléon được thành-lập rồi cũng chóng tan vỡ vì Napoléon quá hiếu-chiến nên bị các nước Âu-Châu liên-kết đánh bại tại Waterloo (1815).

Anh, Pháp đua nhau tiến-bộ trên mọi phương-diện kinh-tế, chính-trị, kỹ nghệ và phát-triển đế-quốc thuộc-địa. Tuy trong khi ấy các thuộc-địa của Anh, Tây (Tây-ban-nha), Bồ ở Mỹ-Châu nổi lên tự giải-phóng, nhưng quyền thống-trị vẫn nằm trong tay người da trắng. Hoa-Kỳ và các nước Cộng-hòa Nam Mỹ được thành-lập nhưng vẫn liên-kết với Âu-Châu về nhiều mặt.

Âu-Châu trong thế-kỷ 19 phát-triển mạnh về kinh-tế và dân-số. Các nước Âu-Châu cần di-dân, cần thuộc-địa, cần nguyên-liệu cho kỹ-nghệ, lại cần thị-trường để bán sản-phẩm kỹ-nghệ. Vì đó mà cuộc chạy đua chiếm thuộc-địa lại diễn ra mãnh-liệt và man-dại đối với các nước Á-Châu. Nước Anh sau khi đẩy Pháp ra khỏi Ấn-Độ, đã toàn chiếm nước này (1849), rồi chiếm Miến-điện (1887), sau khi đã chiếm Tân-gia-ba, Aden, Hương-cảng. Nước Pháp tiến qua Đông-Dương, nước Nga qua Tân-Cương, Tây-bá-lợi-Á… Tư-bản Âu-Châu xuất-ngoại trang-bị cho các nước hậu-tiến và giúp cho nền thương-mãi Âu-Châu phát-triển và tràn ngập thế-giới. Lối 40 triệu người da trắng đã di-dân đến các nước khác.

Chính trong hoàn-cảnh chung đó, nước Việt-Nam đã bị chinh-phục, các quốc-gia lớn khác ở Á-Châu bị lấn át… và mỗi nước sẽ đi đến một tương-lai khác nhau.

2) Các nước Á-châu trước làn sóng xâm lược của Âu-châu

a) Ấn-Độ

Ấn-Độ là một nước lớn như cả một lục-địa, giáp giới phía Bắc với Hi-mã Lạp-sơn, phía Tây với Á-phú-hãn và Ba-Tư, phía Đông với Miến-Điện, phía Nam với Ấn-độ-dương, nay chia thành Hồi-quốc phía Tây và Cộng-hòa liên-bang Ấn ở phía Đông và Nam, Bengla Desh ở Đông-bắc.

Từ xưa, những đường đèo vượt núi ở phía Tây-Bắc Ấn-Độ vẫn là những đường xâm-nhập của nhiều bộ-lạc và dân-tộc đã lấn át vào Ấn. Những người chinh-phục Ấn xưa nhất có lẽ là người A-ri-a, đó là thời-kỳ Vệ-Đà, tiếp theo là thời-kỳ Bà-la-môn. Những quá-đáng của Bà-la-môn đã đưa tới sự thắng-lợi của Phật-Giáo vào khoảng thế-kỷ 5 trước T.C.

Sau đó Ấn lại bị Ba-Tư xâm chiếm (Darios), rồi đến Hy-Lạp (vua Alexandre), rồi vua Xi-ri (thành-lập triều-đại Maurva), rồi Scythes… Sau triều-đại Gupta (thế-kỷ 4), Ấn lại bị quân Hung-Nô đánh chiếm (thế-kỷ 5,6), rồi dân Hồi cũng bắt đầu vào nội-địa Ấn và chiếm cả những vùng rộng lớn (thế-kỷ 10) đến cả cao-nguyên Deccan ở phía Nam. Về sau người Hồi cũng chia rẽ nhau, thống-đốc mỗi tỉnh tự tách rời lập thành những vương-quốc nhỏ (Bengale Đông : 1328-1352, Bengale Tây : 1341-1352 ; Deccan : 1347-1527, Khandesh, Maiwa, Jaunpur, v.v…) Các vua Ấn chạy xuống miền Nam, ẩn núp trong vương-quốc Vijayanagar…