Mối Thách Thức Trung Quốc – Định Hình Những Lựa Chọn Của Một Siêu Cường Mới Nổi – Đọc Sách Online Ebooks PDF

SỰ SỤP ĐỔ CỦA LIÊN XÔ VÀ SỰ TRỖI DẬY CỦA TRUNG QUỐC, 1991-2000

Ba chương tiếp theo đề cập đến việc nước Mỹ đã làm thế nào để đối phó với những thách thức từ một Trung Quốc đang trỗi dậy từ cuối Chiến tranh Lạnh. Bức tranh tổng thể khá hỗn tạp và kết quả chưa có gì mấy để hài lòng, nhưng tôi cho rằng, công bằng mà nói thì có nhiều thành công hơn thất bại, nhiều hợp tác hơn xung đột, và nhiều phối hợp hơn bất hòa. Tình thế này có tiếp diễn hay không vẫn còn là câu hỏi để ngỏ.

Trong vài năm qua, Trung Quốc có dấu hiệu nhiều bất ổn hơn trong nội bộ, xung đột với các nước láng giếng ngày càng thường xuyên và thô bạo hơn. Đồng thời, Trung Quốc cũng được đòi hỏi phải làm nhiều hơn nữa để đóng góp vào công cuộc quản trị toàn cầu trong các vấn đề về kinh tế, môi trường và an ninh.

CHÍNH QUYỀN GEORGE H. W. BUSH: THIÊN AN MÔN VÀ KẾT THÚC CHIẾN TRANH LẠNH

Vào thời điểm Liên Xô sụp đổ năm 1991, quan hệ Trung-Mỹ đã khá căng thẳng. Sự kiện Thiên An Môn ngày 4/6/1989 đã khiến quan hệ của Trung Quốc với Mỹ trở nên nguội lạnh rõ rệt lần đầu tiên kế từ sau khi Nixon thăm nước này năm 1972. Nhằm đáp trả lại sự kiện này, chính quyền Tổng thống George H. W. Bush và nhiều quốc gia đồng chỉ hướng đã liên minh lại và áp đặt các lệnh trừng phạt đối với chính phủ Trung Quốc, đặc biệt là việc buôn bán vũ khí và hợp tác với quân đội Trung Quốc. Sự “bất ổn” ở Bắc Kinh vào tháng 6/1989 bị ĐCSTQ quy kết cho những thế lực chống Trung Quốc ở phương Tây và những người Trung Quốc bị lường gạt để nói giáo cho kẻ thủ.

Theo như kịch bản đó, những người yêu nước thực sự sẽ hiểu rằng chế độ một đảng dưới sự cai trị của ĐCSTQ là cách tốt nhất để bảo vệ lợi ích quốc gia của Trung Quốc. Những kẻ tìm cách phá hoại vai trò lãnh đạo của ĐCSTQ thông qua cải cách chính trị được mô tả là những kẻ lắm đường lạc lối, hay tệ hơn, bị người nước ngoài giật dây.

Thập niên 1980 là đỉnh cao trong hợp tác chiến lược Mỹ-Trung, khi CHND Trung Hoa của Đặng Tiểu Bình và Mỹ dưới thời Ronald Reagan liên minh với nhau, dù không chính thức, để chống lại Liên Xô. Trong mọi cuộc đàm đạo về chính sách đối ngoại của một nước Trung Quốc độc lập trong Chiến tranh Lạnh từ 1982 đến 1989, Trung Quốc và Mỹ đều tích cực phản đối việc Liên Xô xâm chiếm Afghanistan và cả hai đã hợp tác trong việc vũ trang cho các lực lượng chống Liên Xô ở đó; hai nước cũng hợp tác trong lĩnh vực tình báo nhằm kiểm soát việc Liên Xô bành trưởng sức mạnh của mình.

Nhìn chung, các luận điểm chống bả quyền mà ĐCSTQ dùng trong tuyên truyền có thể nhắm vào cả hai siêu cường, nhưng đến năm 1989 thì chỉ thực sự nhắm vào Liên Xô. Một trong những chỉ dẫu rõ ràng nhất cho việc Trung Quốc ngả về phía Mỹ trong Chiến tranh Lạnh là việc Bắc Kinh chấp nhận và trên thực tế còn khuyến khích quân đội Nhật Bản củng cố sức mạnh ở một mức độ vừa phải trong giai đoạn này, do biết rằng liên minh Mỹ-Nhật là bức tường thành vững chắc nhất chống lại sự hiện diện quân sự ngày càng tăng của Liên Xô ở Thái Bình Dương.

Vào cuối thập niên 1980, trong mắt các lãnh đạo ở Mỹ, Tây Âu và Trung Quốc, Mikhail Gorbachev dường như khác biệt với những người tiền nhiệm trong nhiều vấn đề quan trọng. Mỹ và các đồng minh NATO đánh giá cao nỗ lực của ông nhằm tăng cường quan hệ giữa hai bên của Bức màn sắt ở châu Âu, theo đuổi các cuộc đàm phán nhằm kiểm soát vũ khí và nghiêm túc thử nghiệm nhiều cải tổ chính trị trong nội bộ Liên Xô.

Gorbachev dường như cũng đáp lại mối quan ngại của Bắc Kinh về hành động của Liên Xô ở vùng ngoại vi của Trung Quốc. Vào đầu thập niên 1980, Đặng Tiểu Bình đã từng nói rõ với những người tiền nhiệm của Gorbachev vé ba “chướng ngại vật” trong việc cải thiện quan hệ Trung-Xô: đến năm 1989, Gorbachev đã loại bỏ toàn bộ các trở ngại này: cắt giảm hàng chục sư đoàn Liên Xô được bố trídọc theo biên giới Trung Quốc; rút quân Liên Xô khỏi Afghanistan, và dừng việc hỗ trợ Việt Nam.

Việc đáp ứng những điều kiện tiên quyết này cho phép Hội nghị thượng đỉnh Trung-Xô đầu tiên được tiến hành sau nhiều thập kỷ, và Gorbachev đã tới Bắc Kinh theo lời mời của phía Trung Quốc vào tháng 5/1989. Nhưng bởi vì ông cũng đẩy mạnh cải tổ chính trị (perestroika) trong nước và cho phép dân chủ hóa ở các để chế Đông Âu của Liên Xô, giới tỉnh hoa ĐCSTQ xem Gorbachev như kẻ điên.

Có lẽ điều khiến Bắc Kinh thất vọng nhất là Gorbachev lại có hiệu ứng cổ vũ đối với phong trào dân chủ đang bùng nổ ở Trung Quốc. Khi ông tới Bắc Kinh, đường phố đấy chật người biểu tình vốn đã khởi động chiến dịch từ khi Tổng Bí thư bị hạ bệ Hồ Diệu Bang qua đời vào tháng 4/1989. Giới sinh viên đa phần xem ông Hồ Diệu Bang là người ủng hộ cải cách chính trị, và cái chết của ông chính là dịp để họ tung hô ông khi so bì ông với những lãnh đạo hiện tại của Đảng.

Chuyến thăm của Gorbachev, dáng lẽ phải trở thành thành tựu ngoại giao của Đặng Tiểu Bình, thì lại chỉ tiếp thêm sinh lực cho phong trào ủng hộ dân chủ và tạo cho người biểu tình một điểm tham chiếu để họ so sánh những người Cộng sản ủng hộ cải tổ (Gorbachev) với những người thủ cựu (các lãnh đạo cao nhất của ĐCSTQ như Thủ tướng Lý Bằng và bản thân Đặng Tiểu Bình). Cuối cùng, cuộc hội đàm với Gorbachev kéo theo một lượng lớn giới truyền thông quốc tế đổ về Bắc Kinh.