[Review sách] Hành lang hẹp

[Review sách] Hành lang hẹp

Nguồn reivew: Hoàng Khánh

Tiếp nối tác phẩm kinh điển Tại sao các quốc gia thất bại, hai nhà kinh tế lỗi lạc Daron Acemoglu và James A. Robinoson đã cho ra đời cuốn Hành lang hẹp – Nhà nước, xã hội và vận mệnh của tự do. Đây là một khám phá sâu rộng về mối quan hệ giữa nhà nước và xã hội của các quốc gia, dân tộc trong quá trình xây dựng sự thịnh vượng và tự do.

Ngay từ những dòng chữ đầu tiên trong “Lời nói đầu”, cả hai đã viết: “Cuốn sách này bàn về tự do, về cách thức và lý do khiến các xã hội loài người có tự do hoặc không có tự do. Cuốn sách cũng bàn về hệ quả của tự do, đặc biệt là đối với sự thịnh vượng”.

Để có được tự do, chúng ta cần có nhà nước và pháp luật. Tuy nhiên, tự do không được ban phát bởi nhà nước mà được giành lấy từ xã hội. Vì xã hội cần kiểm soát nhà nước để bảo vệ và thúc đẩy tự do của mọi người. Như hai tác giả đã nhận định mạnh mẽ rằng: “Muốn có tự do thì phải có một xã hội được huy động tham gia chính trị, phản đối khi cần thiết và bỏ phiếu thay đổi chính phủ khi có thể”.

Vì thế, để tự do xuất hiện và phát triển, chúng ta cần nhà nước và xã hội đều phải vững mạnh. Sợi chỉ đỏ tư tưởng được hai tác giả thể hiện xuyên suốt tác phẩm này chính là cần có nhà nước mạnh để kiểm soát bạo lực, thực thi luật pháp và cung cấp dịch vụ công thiết yếu để đảm bảo mọi người dân đều có quyền theo đuổi những lựa chọn của mình, đồng thời cần có xã hội mạnh để kiểm soát và đặt ra giới hạn cho một nhà nước mạnh. Nhưng để có cả nhà nước mạnh và xã hội mạnh, chúng ta phải đi qua một hành lang chứ không phải một cánh cửa vì vươn tới tự do là cả một quá trình. Và hành lang này hẹp chứ không hề rộng vì quá trình đi đến tự do không hề dễ dàng. Đó chính là lý do mà hai tác giả đặt tên cuốn sách này là “Hành lang hẹp”.

Điều khiến mình cảm thấy hấp dẫn khi đọc tác phẩm này là hai tác giả đã dùng những hình ảnh rất sinh động để diễn đạt, truyền tải những thông điệp mang tính học thuật. Toàn bộ tác phẩm sẽ khám phá, đối sánh ba mô hình là nhà nước chuyên chế, tình trạng vô chính phủ và nhà nước bị kiểm soát trong suốt chiều dài lịch sử của nhân loại từ Tây sang Đông, từ cổ chí kim. Khi đề cập đến ba mô hình này, hai tác giả đã sử dụng ba hình ảnh ẩn dụng thú vị là thủy quái Leviathan (nhà nước chuyên chế), cái lồng chuẩn mực xã hội (tình trạng vô chính phủ) và Leviathan chịu xiềng xích (nhà nước bị kiểm soát).

Bên cạnh đó, cả hai còn sử dụng một khái niệm khá lý thú để ám chỉ tình huống nhà nước và xã hội phải cùng tiến để duy trì sự cân bằng giữa đôi bên là “hiệu ứng Nữ hoàng Đỏ” – lấy cảm hứng từ câu chuyện Alice chạy đua với Nữ hoàng Đỏ trong truyện Nhìn qua gương soi của nhà văn Lewis Carroll. Hiệu ứng Nữ hoàng Đỏ ở đây có nghĩa là nếu xã hội không bắt kịp sức mạnh ngày càng gia tăng của nhà nước thì nhà nước bị kiểm soát có thể sẽ trở thành nhà nước chuyên chế; nhà nước cũng cần tăng cường sức mạnh để giải quyết những tranh chấp, thực thi pháp luật một cách chí công vô tư và phá vỡ những cái lồng chuẩn mực xã hội lỗi thời nếu không muốn rơi vào tình trạng vô chính phủ.

Điểm đáng ghi nhận nhất trong tác phẩm này là tính công phu, tỉ mỉ, khách quan trong việc phân tích, khảo sát rất nhiều dữ kiện từ nhiều lĩnh vực như lịch sử, kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội, đồng thời đến từ nhiều quốc gia, dân tộc Á, Phi, Âu khác nhau. Tác phẩm này có tổng cộng mười lăm chương. Mỗi một chương mà độc giả đi qua sẽ giống như một chuyến du lịch trải nghiệm những thiết chế kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội tại nhiều vùng đất khác nhau từ thời cổ đại cho đến ngày nay.

Tuy nhiên, chính vì chứa một lượng thông tin đồ sộ như vậy, việc đọc hết cuốn sách dày hơn 700 trang này là một thử thách không hề dễ dàng đối với bạn đọc. Đúng như tên của cuốn sách, khi lật giở từng trang sách, độc giả như bước vào một “hành lang hẹp” – một hành trình dài, lắm khó khăn, trắc trở. Điều này đòi hỏi bạn đọc phải có kiến thức đa ngành, cùng tinh thần kiên trì và lòng quyết tâm theo đuổi tri thức.

Thế nên, tác phẩm Hành lang hẹp sẽ là một tài liệu tham khảo rất giá trị và phù hợp đối với những ai thực sự quan tâm đến mối quan hệ giữa nhà nước và xã hội, với những chuyên gia, học giả, nhà chính sách trong lĩnh vực kinh tế – chính trị. Bước vào Hành lang hẹp, chúng ta đều có chung một mục đích tìm kiếm xã hội tự do nhưng mỗi người sẽ gặt hái những bài học ý nghĩa khác nhau trên hành trình kiếm tìm ấy.

Bạn cũng có thể xem thêm

• [Review sách] Cây cam ngọt của tôi
• [Review sách] Ba câu chuyện ấn tượng trong sách “Trong vô vàn”

Cảm ơn bạn đã ghé taiebooks.com