Các Kỹ Thuật Cơ Bản Trong Thực Nghiệm Vi Sinh Vật Học – Đọc Sách Online Miễn Phí Ebooks PDF

Giới thiệu tới bạn đọc cuốn sách Các Kỹ Thuật Cơ Bản Trong Thực Nghiệm Vi Sinh Vật Học của tác giả TS. Trịnh Khánh Sơn

Chương 1. CÁC LOẠI KÍNH HIỂN VI QUANG HỌC

Có nhiều loại kính hiển vi quang học được sử dụng trong các phòng thí nghiệm vi sinh vật, bao gồm: kính hiển vi quang học nền sáng (bright-field microscope), kính hiển vi quang học nền tối (dark-field microscope), kính hiển vi tương phản pha (phase-constrast microscope) và kính hiển vi huỳnh quang (fluorescence microscope). Kính hiển vi quang học được sử dụng để nghiên cứu về hình thái, cấu trúc, sự chuyển động của vi sinh vật cũng như các tính chất của vi sinh vật khi được nhuộm bằng các loại thuốc nhuộm khác nhau. Vì lý do đó, các kỹ năng sử dụng các loại kính hiển vi cần được tích lũy ngay từ những buổi học đầu tiên trong thực nghiệm về vi sinh vật.

Trong nội dung chương này, một số kiến thức cơ bản về kính hiển vi quang học nền sáng, kính hiển vi quang học nền tối, kính hiển vi tương phản pha và kính hiển vi huỳnh quang sẽ được trình bày. Trong đó, những nội dung có liên quan đến việc hướng dẫn cụ thể cách sử dụng các loại kính hiển vi này sẽ được trình bày chi tiết hơn để giúp người làm thực nghiệm có thể áp dụng cho các nghiên cứu cụ thể của mình.

Bài 1.1

KÍNH HIỂN VI QUANG HỌC NỀN SÁNG

1. GIỚI THIỆU

Kính hiển vi là một dụng cụ rất quan trọng trong phòng thí nghiệm vi sinh. Có nhiều loại kính hiển vi khác nhau, trong đó loại thường dùng nhất là kính hiển vi quang học nền sáng (bright-field light microscope) (Hình 3). Kính hiển vi này có nhiều thấu kính và có một nguồn ánh sáng trắng (Hình 2). Chúng phóng đại và chiếu sáng các vật thể nhỏ bé như vi khuẩn và các vi sinh vật khác mà chúng ta không thể nhìn thấy bằng mắt thường. Đầu tiên, ảnh của vật sẽ được phóng đại khi đi qua vật kính (objective lens). Hầu hết các kính hiển vi quang học nền sáng hiện nay đều có ít nhất ba vật kính được gắn trên cổ quay (rotating base), một trong số chúng sẽ được quay để thẳng hàng với thị kính (eyepiece, ocular lens) và ảnh của vật sẽ lại được tiếp tục phóng đại khi đi qua thị kính.

Kính hiển vi quang học nền sáng được đặt trên một chân đế (base) vững chắc và có một bộ phận tay cầm (arm) để chúng ta có thể di chuyển kính hiển vi đến vị trí khác. (Lưu ý: khi cầm hoặc mang kính hiển vi đi nơi khác, luôn phải sử dụng cả hai tay; một tay nắm lấy bộ phần tay cầm trong khi tay khác đỡ vào chân đế) (Hình 1). Không bao giờ được nhấc kính lên bằng cách nắm vào các thấu kính.

Bàn chứa tiêu bản (Hình 3) nằm giữa hệ các thấu kính bên trên và một bộ phận cung cấp ánh sáng bên dưới. Bàn chứa tiêu bản có một lỗ tròn ở vị trí trung tâm. Nó cho phép ánh sáng từ bên dưới đi xuyên qua và đến được các thấu kính bên trên. Tiêu bản cần quan sát sẽ được đặt trên bàn chứa tiêu bản, nơi mà có ánh sáng chiếu từ bên dưới tới. Núm điều chỉnh bên cạnh bàn chứa tiêu bản dùng để di chuyển tiêu bản qua trái/phải hoặc trước/sau trên bàn chứa tiêu bản. Bàn chứa tiêu bản loại này gọi là bàn chứa tiêu bản cơ khí (mechanical stage).

Một đèn chiếu được đặt trong chân đế (Hình 3). Ánh sáng sẽ đi xuyên qua tụ quang Abbe (Abbe condenser). Tụ quang có chứa các thấu kính. Chúng có tác dụng tập trung các tia sáng vào tiêu bản. Tụ quang có cửa sập (iris diaphragm, shutter) dùng để điều chỉnh lượng ánh sáng. Một thanh gạt (rotating knob) được gắn kèm theo để điều chỉnh cửa sập. Tụ quang có thể được nâng lên hay hạ xuống nhờ một núm điều chỉnh (adjustment knob). Khi hạ kính tụ quang xuống sẽ làm giảm lượng tia ustment sáng chiếu vào tiêu bản (điều này thường không được thực hiện khi nghiên cứu vi sinh vật). Cách tốt nhất là giữ tụ quang ở vị trí cao nhất và chỉ điều chỉnh lượng sáng bằng cách đóng/mở cửa sập.

Phía trên bàn chứa tiêu bản, được gắn với tay cầm, là một ống tròn (tube) có các thấu kính phóng đại (Hình 3). Bên dưới ống tròn là một cổ xoay (rotating nosepiece) được gắn với ba hay bốn vật kính (objective lenses). Khi xoay cổ xoay, một trong số các vật kính sẽ được đặt đúng vào vị trí lỗ tròn trên bàn chứa tiêu bản. Bên trên ống tròn là thị kính (ocular lens, eyepiece) (kính hiển vi có thể có một thị kính; loại hai thị kính cho phép chúng ta có thể nhìn bằng cả hai mắt).

Tùy loại kính hiển vi đang sử dụng mà cổ xoay và bàn chứa tiêu bản có thể được nâng lên hay hạ xuống bằng núm sơ cấp (coarse adjustment knob) và núm thứ cấp (fine adjustment knob). Trong một số loại kính hiển vi, chúng được đặt tại hai vị trí riêng hoặc sẽ được đặt cái này bên trên cái kia (Hình 3). Khi sử dụng phải vặn nút sơ cấp một cách nhẹ nhàng để nâng hoặc hạ bàn chứa tiêu bản. Đầu tiên, điều chỉnh cho bàn chứa tiêu bản được nâng lên tối đa gần sát với vật kính, đồng thời phải đưa mắt nhìn từ phía bên ngoài để tránh việc vật kính đâm thủng tiêu bản, từ đó làm hỏng vật kính (Hình 3). Nút thứ cấp sẽ làm di chuyển bàn chứa tiêu bản một cách rất chậm chạp vì vậy không thể thấy sự di chuyển này khi nhìn bên ngoài. Ta sử dụng nút thứ cấp khi mắt đang nhìn vào thị kính và điều chỉnh nhẹ nhàng để chỉnh rõ nét ảnh đang quan sát.

Lưu ý chỉ được hạ bàn chứa tiêu bản đi xuống khi đưa mắt vào quan sát ở thị kính để tránh trường hợp vật kính đâm thủng tiêu bản; chỉ khi người kỹ thuật viên quan sát từ bên ngoài mới cho phép nâng bàn chứa tiêu bản lên (Hình 3). Khi xoay nút thứ cấp quá nhanh có thể làm cho nút xoay bị kẹt cứng, khi đó không được cố xoay tiếp mà phải thông báo ngay cho giáo viên hướng dẫn.