Cần Thơ Xưa Và Nay – Đọc Sách Online Ebooks PDF

PHONG-DINH KHOẢNG ĐẦU THẾ KỶ THỨ XVIII TỨC HUYỆN TRẤN-GIANG TRONG DƯ-ĐỒ VIỆT-NAM

Trong khi Saigon nghiễm nhiên là Thủ-đô của miền Nam nước Việt, tỉnh Phong-dinh ở về phía Tây cũng nghiễm nhiên được mệnh danh là Tây-đô. Có quá đáng chăng ? – Không, Nếu Saigon còn được xưng tặng thêm với những danh-từ « hoa-lệ », « hòn ngọc Viễn-Đông » thiết tưởng Phong-dinh được coi như Thủ-đô của miền Tây kể cũng xứng-đáng phần nào, qua những bằng chứng mà chúng tôi sẽ lần lượt trình bày.

Giữa lúc vua Lê, chúa Trịnh ghìm nhau ngoài đất Bắc, các đời chúa Nguyễn ráo-riết lo củng-cố địa-vị ở đàng trong tức vùng Trung-Phần trở vào Nam. Trên bước đường Nam tiến, đồng thời với việc thôn tính nước Chiêm-Thành bắt đầu từ năm Tân-hợi 1611 đời chúa Tiên là Nguyễn-Hoàng (sau truy dâng miếu hiệu là Thái-Tổ Gia-Dũ), trải 7 đời chúa kế tiếp mở bờ cõi lần xuống miền Đồng-nai phì nhiêu. Ấy là các vị chúa :

1. Chúa Sãi Nguyễn-Phúc-Nguyên 1613-1635 (miếu hiệu Hy-Tông Hiếu-Văn).

2. Chúa Thượng Nguyễn-phúc-Lan 1636-1648 (Thần-Tông Hiếu-Chiêu)

3. Chúa Hiền Nguyễn-phúc-Tần 1648-1687 (Thái-Tông Hiếu-Triết)

4. Chúa Nghĩa Nguyễn-phúc-Trân 1678-1691(Anh-Tông Hiếu-Nghĩa)

5. Quốc Chúa Nguyễn-phúc-Chu 1691-1725 (Hiển-Tông Hiếu-Minh)

6. Định Quốc Công Nguyễn-phúc-Chú 1725-1738 (Túc-Tông Hiếu-Ninh)

Hơn một thế kỷ (1623-1739) các chúa Nguyễn ấy nối tiếp nhau thừa lúc Chân-Lạp có nội loạn mà lần hồi thâu phục đất đai. Lại khéo dùng các tướng của nhà Minh lưu vong không phục nhà Thanh như Mạc Cửu, Dương ngạn Địch, Huỳnh Tấn v.v… mượn tay họ khai-thác mà mở rộng dư-đồ nước Việt. Lịch-trình diễn-tiến như sau :

– Năm 1658 mở rộng đất Mô-xoài (Bà-rịa, Biên-hòa)

– Năm 1698 mở mang đất Sàicôn (Gia-định, Saigon)

– Năm 1731 khai triển đất Định-tường (Mỹ-tho) và Long-hồ (Vĩnh-long).

Riêng Mạc-Cửu sau khi bình định xong vùng Hà-tiên, năm Giáp-ngọ 1714, Mạc-Cửu dâng đất Hà-tiên và hòn Phú quốc cho chúa Nguyễn-phúc-Chu. Đến năm Ất-mão 1735 Mạc-Cửu mất, con là Mạc-thiên-Tứ nối nghiệp, mở mang thêm vùng đất Hậu-giang. Năm Kỷ-vị 1739, hoàn thành cuộc khai thác miền Tây, Mạc-thiên-Tứ lập thêm bốn huyện :

1. Long-xuyên (miền Cà-mau)

2. Kiên-giang (Rạch-giá)

3. Trấn-giang (miền Cần-thơ)

4. Trấn-di (miền Bắc Bạc-liêu)

Thế là từ năm Kỷ-vị 1739, tỉnh Phong-dinh ngày nay vốn là phần đất nằm trong khu vực huyện Trấn-giang xưa, do công Mạc-thiên-Tứ khai hoang.

Bấy giờ Trấn-giang (Cần-thơ) còn là một vùng rừng tràm xen lẫn rừng đước, thú dữ tràn đầy. Thế mà tiền nhân đã dầy công phá rừng mở đất, dần-dần biến thành nơi văn-vật, thật đáng cho các thế hệ sau hinh hương sùng bái tinh-thần dũng-cảm ấy, đề cao công-trình vô cùng gian nan khổ nhọc ấy.

Xem lịch sử họ Mạc với công nghiệp mở mang đất Hà-Tiên và bốn huyện miền Tây như đã kể trên, điều nên biết là Mạc-thiên-Tích là bậc anh tài nho-nhã vào bậc nhất trong thời ấy. Vào tướng văn, ra tướng võ, Mạc-thiên-Tứ (cũng gọi là Mạc-thiên-Tích) oai danh lừng lẫy, xa gần hoài phục. Ngồi trấn nhậm Hà-Tiên với chức vụ Đô-đốc, Ông xếp đặt xong cuộc trị an, lại còn chú trọng về mặt phát-triển văn-hóa, thiết-lập tao-đàn « Chiêu-anh các », nhóm họp các sĩ-phu văn-học xướng-họa thi-ca, thảo-luận kế-sách giáo-dục quần-chúng, gây nên học-phong sĩ-khí tốt-đẹp vô cùng.

Mạc-thiên-Tứ hết lòng mở mang đất Hà-tiên thế nào, thì ông cũng tận tụy xây-dựng vùng Trấn-giang (Cần-thơ) như thế ấy. Ông đã sáng suốt nhận định tình-hình, xem Trấn-giang là một vị-trí chiến-lược làm hậu-thuẫn cho Hà-Tiên, nên Ông hằng lo lắng xếp đặt cho Trấn-giang ngày càng phát-triển tốt đẹp về mọi mặt.

Cho nên, dưới sự chăm-sóc của Ông, Cần-thơ bấy giờ cũng đã có tiếng là đất văn-vật chẳng kém gì Hà-tiên bao nhiêu. Một bằng chứng là khi Hà-tiên lâm nguy vì binh Xiêm công phá (năm Nhâm-thìn 1772), Ông lui ngay về Trấn-giang mà nương tựa, chờ cơ quật-khởi. Và chính con Ông là Tham tướng Mạc-tử-Sanh cũng đã gởi xác nơi vùng Trấn-giang trong cơn binh cách, mà khoảng cầu Tham tướng ở Cần-thơ ngày nay là di tích còn lưu để (ở đoạn sau chúng tôi sẽ ghi chép rõ hơn về đoạn lịch-sử vị Tham tướng họ Mạc này).

Những chỗ Mạc-thiên-Tích và con là Mạc-tử-Sanh đã đốc-xuất dân quân xây dựng tiền đồn để phòng thủ, cho đến đời vua Minh-Mạng hãy còn dùng đến, tới năm thứ 16 (Giáp-ngọ 1834) mới bỏ đi.

Nơi nào có dấu vết họ Mạc mở mang, nơi ấy thường tấp–nập dân cư vui nghiệp. Nhà cửa phố xá kiến thiết khang trang. Cuộc thương–mại thạnh–vượng. Nền kinh–tế vững–chãi, trình-độ văn hóa của dân chúng được nâng cao.

Nhóm « Chiêu–anh-các » do Mạc-thiên–Tứ thành–lập, ngoài 32 nhân–vật ưu–tú của Hà-tiên trong đó thành phần gồm có người Việt và người Tàu, ai nấy thảy đều là trang tài tuấn, hào hoa phong–nhã. Cho đến các vị đại–thần như Nguyễn-cư–Trinh cũng phải nghiêng mình thán–phục công–nghiệp của họ Mạc, thường lui tới đàm luận văn–chương thao–lược, xướng họa thi ca với các bậc tài–danh trong nhóm Chiêu–anh-các.

Nằm trong kế hoạch phòng thủ miền Tây, nếu Hà-tiên ví như tiền đồn ngăn ngừa những cuộc công phá của Xiêm–La và Chân Lạp, Trấn-giang tức là miền Cần-thơ bây giờ nghiễm–nhiên là hậu cứ, hẳn là Mạc-thiên–Tứ đã đem biết bao tâm huyết công–phu xây dựng cho vùng này. Và chịu ảnh–hưởng chính–trị, kinh–tế, văn–hóa khả–quan, dân–chúng Trấn-giang hẳn đã sống một thời bừng hương sắc đậm đà về mọi mặt.

Huống–chi, bấy giờ huyện Trấn-di tức vùng Bạc-liêu hẻo lánh cũng vẫn được họ Mạc cho di dân đến đấy mở–mang, Bạc-liêu khi ấy mà còn phồn–thịnh lên, thì Cần-thơ chắc chắn đã hoa lệ lắm rồi.

Phương-chi, Trấn-giang cũng từng là bãi chiến trường lắm hãi–hùng, tranh–đấu giữa quân dân ta với quân Xiêm–La, Chân–Lạp, và sau này chống với Tây-Sơn khi chúa Nguyễn-Ánh chạy tới đây, nếu mức sinh–hoạt và trình–độ dân chúng Trấn-giang chưa được nâng cao, thì tinh–thần anh–dũng của dân chúng Trấn-giang đâu đã được đề cao như lịch–sử từng ghi chép ?

Do các lẽ trên đây, chứng minh hùng hồn trong thời Mạc-thiên–Tứ làm Đô-đốc trấn Hà-tiên, đất Trấn-giang tức Cần-thơ đã do bàn tay họ Mạc điều khiển dân chúng trong vùng kiến tạo nhiều khởi sắc.