Chùa Việt Vài Nét Cơ Bản – Đọc Sách Online Ebooks PDF

Chùa Một Cột

Tên chữ là Diên Hựu, sách sử ghi làm vào năm 1049 để cầu cho vua Thái Tông nhà Lý được sống lâu (qua một giấc mơ không lành của vua?). Hiện nay chùa được dựng như bất kể ngôi chùa nào của thế kỷ XIX, với kiến trúc và tượng mang phong cách thời Nguyễn. Song ở phía vườn sau, giữa chiếc hồ vuông, có một cột xây làm trụ đỡ cho ngôi chùa bé nhỏ, cả cột và chùa đều chưa thấy dấu vết nào của thời Lý. Cho nên để hiểu phần nào về chùa Một Cột của thời Lý nên tìm tới bia chùa Long Đọi (ở núi Đọi – Nam Hà, niên đại 1121).

Bia ghi: “Tôn sùng đạo Phật; hâm mộ thăng nhân (mầm thiện của người tu phúc). Mở chùa Diên Hựu ở tại vườn Tây. Dấu vết theo quy mô thuở trước; lo toan do thánh ý ngày nay. Đào ao thơm Linh Chiểu, giữa ao trồi lên một cột đá, trên cột đá một đoá hoa sen nghìn cánh xòe ra. Trên hoa dựng ngôi đền đỏ sẫm; trong đền đặt pho tượng sắc vàng”13… Có thể hiểu được ý nghĩa của lời bia như sau:

Đạo Phật lấy chiếc áo cà sa màu vàng để nói lên ý nghĩa tất cả những dục vọng đều đã chết với kiếp tu. Tức là hướng đến giải thoát, là diệt “sáu giặc của giác quan”. Và ở đây, nói tượng Phật mình vàng để chỉ về sự giải thoát cùng cực. Còn tòa nhà màu đỏ là biểu hiện cho nguồn hạnh phúc vô cùng vô tận. Ngôi nhà này đã phát triển lên từ quan niệm về sinh khí của nhân loại. Chúng ta biết rằng: khi con người còn ở thời kỳ cổ đại mới chỉ biết săn bắn thú vật làm kế sinh nhai, mỗi khi đâm hoặc bắn vào con vật thường thấy chảy ra một chất màu đỏ. Đó là màu duy trì sự sống. Sau này được đồng nhất với sinh khí, vì vậy mà ở trong các kiến trúc tôn giáo người ta hay chú ý đến màu đỏ.

Về bông sen nghìn cánh: Quan niệm của các nhà thần học và các nhà Phật học thường cho rằng bông sen nghìn cánh là biểu tượng của trí tuệ tuyệt luân. Khi đó con người đạt được mức lậu tận thông, là thông cả trong lẫn ngoài, cả trước lẫn sau, cả to lẫn nhỏ. Sau thời kỳ đồ đá nhiều thế kỷ, con người quên mất quá khứ, đến khi tìm được hiện vật cũ họ không giải đáp được, nên đã gán cho các công cụ đó một ý nghĩa linh thiêng. (Vì thế mới có lưỡi tầm sét và đặc biệt ở bối tâm tượng, nơi chứa linh hồn của thần thánh thường có đá). Suy cho cùng đá là vật lưu giữ chuyển tải sinh lực vũ trụ, tức sức sống.

Vậy thì, có thể hiểu ngôi chùa Một Cột theo bia chùa Long Đọi như sau:

Ở thời Lý người Việt mong muốn thông qua các Pháp lực vô lượng vô biên của đức Phật (Hiện thân bằng đức Phật mình vàng và bông sen nghìn cánh) để đem nguồn “sinh lực vũ trụ” (tượng bằng ngôi nhà đỏ thắm, tức sinh khí, linh hồn) truyền qua chiếc cột đá xuống cho đất và nước làm sinh bừng lên một cuộc sống viên mãn. Đó là ước vọng cầu phúc cho con người, cây cỏ và muôn loài.

Chắc chắn vào những thế kỷ sau, theo dòng thời gian, chùa Một Cột đã được tu bổ để ngày càng khang trang. Rất tiếc là trong quá trình đó ngôi chùa đã bị mất rất nhiều hiện vật quý.

Chùa Phật Tích và chùa Giạm

Cả hai ngôi chùa đều được làm vào thế kỷ thứ XI (Phật Tích: 1057; chùa Giạm: 1086), cùng được xây dựng ở lưng chừng quả đồi cao, tới bốn cấp nền bó đá (cao xấp xỉ 5m/cấp). Hiện nay cả hai chỉ còn là phế tích, tuy nhiên qua các di vật còn lại đủ cho chúng ta nhiều suy nghĩ về tạo hình Phật giáo của đương thời, ở cấp nền thứ nhất của chùa Phật Tích, đặt cân xứng hai bên đường lên là năm đôi thú bằng đá nguyên khối. Linh thú nào cũng nằm trên đài sen trong thế tĩnh tại, để biểu hiện chúng là linh vật ở đất Phật.

Mở đầu là đôi lân đá, cao gần hai mét trong trong tư thế quay vào, nhằm kiểm soát tâm hồn những kẻ hành hương. Hình thức của lân trong thế ngồi chống chân trước, dáng dấp như sư tử, mắt quỷ, mũi bạnh, răng nhe, tai thú, cổ rắn, tóc kết bởi nhiều hàng vân xoắn dấu hỏi, như hội ở đó sức mạnh của tầng trên.

Lân có thân béo phục phịch, điểm xuyết các ô tròn, mà mỗi ô kết bởi bốn hoặc năm dấu hỏi chung gốc, biểu tượng này được coi là mặt trời hoặc tinh tú. Như vậy, con lân chùa Phật Tích đã trở thành linh vật vũ trụ đầy sức mạnh và trí tuệ, nó cõng cả bầu trời chuyển động, có nghĩa nó đại diện cho cả không gian.

Cùng đó là đôi tê giác nằm khuỵu cả bốn chân, mặt ngước lên nhìn về cõi thinh không, như để tâm vào vô định… Ở tư cách này tê giác cũng được linh thiêng hóa và trong chừng mực nào đó như hiện thân của từ tâm vô lượng.

Một đôi trâu trong thế nằm nghỉ, như đang chìm vào lẽ không “huyền như” (chân lý tuyệt đối, nhiệm mầu, tức Phật đạo) phải chăng trâu cũng là hiện thân của Bồ tát hạnh.

Một đôi ngựa cũng trong thế nằm, người ta có cảm giác đó là linh vật đã chở kinh phật tới giáo hóa chúng sinh, hiện thân của sự giải thoát khỏi dục vọng thuộc cuộc đời tục luỵ. Cuối cùng là đôi voi trong thế phủ phục, hiện thân của sự trong sáng, của chân lý tuyệt đối. Mỗi linh vật là một khía cạnh Phật đạo, đã hội lại nhằm tôn cao đất Phật tức chùa Phật Tích. Người Việt Nam đã tạo những linh vật này trong thế béo tốt, chúng tương tự nhau mà không theo tỷ lệ tự nhiên, điều đó cho thấy chúng phản ánh việc cầu no đủ thuộc tư tưởng nông nghiệp và ở mặt tạo hình đã không tạo nên sự “khập khiễng” về kích thước, mà mặt nào lại biểu hiện nét hòa đồng, ấm áp, gần gũi.