Cụ Trần Cao Vân – Web Tải Sách Miễn Phí Ebooks PDF

2. Từ Biệt Gia Hương

Đương tuổi thư sinh, cậu thư sinh của cái thời bảy mươi năm về trước, sinh trưởng dưới một gầm trời đầy nghẹt từ chương, cử nghiệp, vịnh phú ngâm thi, trên từ vua Tự Đức, dưới hầu hết sĩ phu không mấy ai không khuynh hướng về ngả ấy. Cụ Cao Vân tuy tuổi đồng ấu có một vài đặc sắc vô tình đã phát hiện trên những lời văn, nhưng đứng trước trào lưu ấy, với cái tuổi ấy, không thể không bị lôi cuốn được. Thế nên cụ cũng như bao nhiêu thư sinh khác cũng suốt ngày lẫn đêm tận tụy với công việc học, công việc đặt phú, làm văn, cũng mong đến khoa để ra thi, mong đến cái ngày vinh quang cờ biển rực trời ngựa xe chật đất để làm vẻ vang gia tộc, để đáp lại lòng mong mỏi của thân sinh cụ mà hằng ngày người đã khuyên bảo, hoặc đã tỏ ra mà cụ được nghe biết.

Khoa Nhâm Ngọ (1882), cụ vừa được mười bảy tuổi. Tuổi tuy còn nhỏ nhưng học lực, tài năng, xét ra có hy vọng đỗ đạt nên thân sinh cụ bằng lòng cho cụ ra kinh (Huế) dự thí.

Săp đến ngày mang trắp lên đường, chẳng may cụ phải đau nặng, thành thử khoa ấy không thi được.

Không được thi, cụ Cao Vân lại càng nỗ lực vào công việc học, quyết sẽ chiếm cho kỳ được khoa bảng ở một khoa sắp tới.

Bất ngờ cái tin kinh thành Hà Nội mất, cụ Hoàng Diệu đã tử tiết theo Long Thành, được loan báo khắp nơi, rồi đến mùa thu năm ấy, linh cữu cụ Hoàng Diệu được đưa về an táng tận làng Xuân đài, tỉnh Quảng Nam [7].

Lễ tống táng cụ Hoàng Diệu cử hành trong một khung cảnh cực kỳ náo nhiệt và đầy sự cảm khích! Ngoài lễ quốc tế của triều đình, đến các quan liêu, các hàng văn thân, rồi đến các sĩ tử kế tiếp nhau tán dương ca tụng cái chết oanh liệt ấy!

Cụ Cao Vân cùng các sĩ tử được dự tế, được nghe, được thấy đời hành động cho đến cái chết của kẻ sĩ! Một đời hành động anh hùng với cái chết oanh liệt ấy đã kích thích mạnh vào tâm hồn cụ; cái tâm hồn vô tư lự ấy đã bắt đầu nảy ra bao nghĩ ngợi đối với đất nước quê hương…!

Tiếp đến năm 1883-1884, cụ được mười tám, mười chín tuổi, lại gặp nhiều sự biến cố xảy ra: với gia đình thì bà kế mẫu thứ nhất của cụ qua đời, để lại các em thơ, nên cụ càng bận rộn nào công việc học, công việc săn sóc dạy dỗ các em và trông nom họ công việc sinh hoạt, gia đình với thân sinh cụ.

Với quốc gia thì sau cái chết cụ Hoàng Diệu, sau ngày vua Tự Đức thăng hà, tình cảnh giữa nước ta và người Pháp ngày một đi sâu vào chỗ xung đột quyết liệt! Về phía người Pháp thì họ lấy cớ này cớ khác để áp dụng chính sách “tằm ăn dâu” mà thôn tính dần nước ta nay tỉnh này mai tỉnh khác. Về phía ta thì ở triều đình, phe Tôn Thất Thuyết lo đào lũy đắp thành, luyện tập binh sĩ để đánh lại ngươi Pháp. Ở các tỉnh thì Quảng Nam cũng như bao nhiêu tỉnh khác, các đảng văn thân nỗ lực hoạt đông, tuyên truyền chống lại người Pháp bằng cách; trước hết phải tiêu diệt những tay sai của họ, mà những người ấy lúc bấy giờ người ta chỉ ngay vào những người theo đạo Thiên Chúa.

Năm Ất Dậu (1885), cái năm tang chế của lịch sử dân tộc, kinh thành Huế là một quốc đô mà cũng là trấn ải cuối cùng còn lại của nước ta hồi ấy, cũng bị người Pháp chiếm nốt! Tôn Thất Thuyết phải phò vua Hàm Nghi chạy ra Quảng Trị. Các vùng quê, các phủ, huyện, xã, thôn cho đến các tỉnh, phong trào cần vương càng rần rần nổi dậy như kiến vỡ tổ, dân chúng hợp lực với các đảng văn thân, sau khi lời hịch truyền ra, thảy đều tấp nập nhắm vào cái khẩu hiệu “bình Tây diệt tả” mà chiến đấu.

Trước bao sự biến cố, bao nỗi đau buồn của gia tộc, dân tộc, càng giục thúc cụ Cao Vân, càng làm cho tâm trường cụ thêm bao phấn khích! Cụ cảm thấy cái mộng cử nghiệp dù đạt thành cũng chả làm gì! Cái danh vọng ông cống, ông nghè dù có được, cũng không thiết thực đối với thời thế hiện tại! Thế là cụ toan bỏ quách công việc học, công việc làm văn làm bài, một công trình đã mười năm đeo đuổi, để thay vào một công việc gì mà cụ tưởng nó thiết thực hơn! Nhưng công việc ấy nó còn là một vấn đề làm cho lòng cụ rộn rịp băn khoăn mà thôi, ngoài ra chưa có một cơ hội, một phương tiện nào để tiến thủ…

Cũng trong năm ấy, một dịp may mắn đưa đến: công việc gia đình từ lâu cụ phải trông nom giúp đỡ với thân sinh cụ thì, nay đã có bà kế mẫu thứ hai đảm nhận, cụ có được cơ hội để thân sinh cụ phải bằng lòng cho cụ tùng học ở phương xa. Thế là cụ Cao Vân đã được nguyện vọng tối thiểu thoát ly gia đình, và từ đây cụ bắt đầu từ biệt gia hương, đặt chân trên bước phiêu lưu với quãng đường đời đầy chông gai và thăm thẳm…!