Dẫn Luận Về Cảm Xúc – Web Tải Sách Miễn Phí Ebooks PDF

Sách Dẫn luận về Cảm Xúc của tác giả Dylan Evans mời bạn thưởng thức.

Spock có thể đã không bao giờ tiến hoá

Nếu từng xem Star Trek, bạn sẽ nhớ Spock, người ngoài hành tinh có đôi tai nhọn. Spock là nửa người nửa Vulcan – một chủng tộc ngoài hành tinh, vì sự giễu cợt nào đó của số phận mà tình cờ giống đáng ngạc nhiên với loài người, ngoại trừ đôi tai làm lộ chân tướng.

Nhưng sự tương tự về diện mạo che giấu một khác biệt sâu xa hơn. Bên trong khuôn mặt như loài người là một bộ não ngoài hành tinh, siêu việt hơn của chúng ta nhiều. Cụ thể, chủng tộc Vulcan không có cảm xúc. Ở một thời điểm nào đó trong quá khứ, loài Vulcan đã không còn cần đến vết tích nguyên thuỷ ấy từ nguồn gốc động vật của họ, và vì không còn bị vướng víu bởi cảm xúc, họ đã đạt được một mức độ hợp lý phi thường.

Cho rằng sinh vật không có cảm xúc sẽ thông minh hơn chúng ta, những người làm bộ phim Star Trek đang kéo dài một chủ đề cổ điển của văn hoá phương Tây. Kể từ thời Plato, nhiều nhà tư tưởng phương Tây đã có khuynh hướng xem cảm xúc như chướng ngại cho hành động thông minh, hoặc cùng lắm như sự xa xỉ vô hại. Tôi gọi đây là quan điểm tiêu cực về cảm xúc.

Ý tưởng ngược lại – quan điểm tích cực về cảm xúc – cho rằng cảm xúc là điều sống còn cho -hành động thông minh. Theo quan điểm tích cực về cảm xúc, một sinh vật thiếu cảm xúc như Spock thực ra kém thông minh hơn chúng ta chứ không phải thông minh hơn. Cho đến gần đây, ý tưởng này còn chưa phổ biến giữa các triết gia và nhà tâm lý học, nhưng những xem xét rút ra từ thuyết tiến hoá và khoa học thần kinh giờ đây có vẻ củng cố cho quan điểm tích cực.

Không khó tìm những ví dụ ủng hộ quan điểm tiêu cực về cảm xúc. Chúng ta đều biết những trường hợp một sự thái quá cảm xúc ngăn cản người ta hành xử thông minh. Một người đàn ông bị một băng lưu manh xúc phạm sẽ an toàn hơn nếu anh ta phớt lờ sự xúc phạm và bước đi, nhưng sự kiêu hãnh có thể khiến anh ta đáp trả và trở thành nạn nhân của một cuộc tấn công dữ dội. Một phụ nữ bị cấp trên chỉ trích có thể bực bội và bỏ việc, trong khi phản ứng thông minh nhất là im lặng và điều chỉnh hành vi của mình,…

Sẽ ngớ ngẩn nếu phủ nhận rằng cảm xúc có thể khiến người ta làm những việc khiến sau này họ phải hối tiếc. Quan điểm tích cực về cảm xúc không cho rằng cảm xúc luôn hữu ích. Đúng hơn, (trái với quan điểm tiêu cực về cảm xúc) nó cho rằng công thức tốt nhất cho thành công là một hoà trộn của lý lẽ và cảm xúc, không chỉ lý lẽ không thôi. Một người hoàn toàn không có cảm xúc như Spock có thể lợi thế hơn chúng ta ở một số hoàn cảnh, nhưng bất lợi hơn ở những hoàn cảnh khác. Tuy nhiên, nhìn chung, những lợi ích của cảm xúc vượt xa những bất lợi.

Nếu những lợi thế của cảm xúc không bao giờ hơn những bất lợi, ngay từ đầu, các sinh vật có cảm xúc đã không bao giờ tiến hoá. Cảm xúc là đặc điểm phức tạp, và những đặc điểm như vậy hiếm khi phát triển trừ phi chúng chứa đựng lợi thế nào đó. Ngày nay, chúng ta có cảm xúc, nghĩa là ít nhất ở một thời điểm nào đó trong lịch sử tiến hoá, chúng đã giúp tổ tiên chúng ta sống còn và sinh sôi. Câu hỏi là, như thế nào?

Giá trị của cảm xúc cơ bản

Dễ thấy một số cảm xúc cơ bản như sợ hãi và giận dữ giúp tổ tiên chúng ta sống còn như thế nào. Năng lực biết sợ hãi rất hữu ích trong một thế giới mà những con thú săn mồi đói khát ẩn nấp trong mọi chỗ tối. Nó cho phép động vật phản ứng nhanh với mọi dấu hiệu nguy hiểm, đưa kích thích tố khắp cơ thể để giúp thoát hiểm nhanh và làm trí não tràn ngập một ý nghĩ duy nhất: chạy trốn! (xem ô dưới đây). Giận dữ cũng tương tự, ngoại trừ nó chuẩn bị cơ thể cho một trận chiến hơn là sự trốn chạy.

Sự ngạc nhiên và ghê tởm cũng dễ giải mã. Cảm xúc ngạc nhiên giúp động vật đáp ứng với tác nhân kích thích mới. Khi một điều không mong đợi xuất hiện, phản ứng ngạc nhiên buộc chúng ta dừng việc đang làm và chú ý tới nó. Lông mày của chúng ta nhướng lên, cho phép mắt mở rộng và tiếp nhận cảnh tượng mới nhiều nhất có thể. Cơ thể sẵn sàng cho một sự đổi hướng. Tương tự, năng lực biết ghê tởm cũng hữu ích trong một thế giới mà thức ăn thối rữa và phân rác là môi trường sinh sôi cho những quần thể vi khuẩn lây nhiễm. Bằng cách khiến động vật tránh xa những đối tượng như vậy, sự ghê tởm giúp tránh bị đầu độc hoặc lây nhiễm.