Dẫn Luận Về Ngôn Ngữ Học – Web Tải Sách Miễn Phí Ebooks PDF

Sách Dẫn Luận Về Ngôn Ngữ Học của tác giả P. H. Matthews mời bạn thưởng thức.

“Homo loquens”

Từ qua Từ quan điểm của một nhà ngôn ngữ học, loài “lý trí” hoặc “biết” Homo sapiens trên hết là một loài “nói”, Homo loquens. Không có khía cạnh hành vi nào lại hết sức đặc thù như vậy đối với con người (Homo).

Sinh vật có họ hàng gần gũi nhất với chúng ta là hai loài tinh tinh (chimpanzee) và khỉ đột (gorilla), tiếp đến là loài khỉ không đuôi (ape), sau chúng là những loài linh trưởng (primate) khác. Đây là những con vật với hành vi mà bạn có thể thấy trên truyền hình, đôi lúc chúng rất ầm ĩ. Nhưng xem ra tiếng kêu của chúng chỉ tạo nên một danh mục hạn hẹp. Chúng cũng giao tiếp bằng những cách khác, như biểu cảm nét mặt, chuyển động tay, đụng chạm… nên xét ở khía cạnh đó, ít nhất loài người cũng giống chúng.

Sự khác biệt của chúng ta chính là trong vai trò của ngôn ngữ. Trong hình 2, chúng ta thấy một con tinh tinh cái đang lặng lẽ nhặt chấy rận từ lông một con tinh tinh khác: đây là hành vi được các nhà linh trưởng học gọi là grooming, “sửa soạn”; con nào sửa soạn cho con nào là tuỳ vào địa vị xã hội và những liên minh hoặc tình bạn mà mỗi con vật hình thành với những con khác. Để so sánh, hãy nghĩ tới hai phụ nữ là bạn thân của nhau. Có thể họ đang cùng nhau nấu một bữa ăn, và bản thân điều đó là một phần trong mối quan hệ liên tục giữa họ. Nhưng rất ít khả năng họ sẽ yên lặng. Nếu đã kết hôn, có thể họ sẽ nói về chồng con; có thể họ lên kế hoạch đi du lịch, hoặc bàn về một chủ đề chuyên môn nào đó không liên quan trực tiếp đến những gì họ đang làm. Trong khi kết cấu vi mô của xã hội tỉnh tinh được duy trì bởi hành động sửa soạn, kết cấu của loài nói, “Homo loquens”, được duy trì trên hết bởi sự trò chuyện.

Từ đâu đã dẫn tới hành vi giờ đây đóng vai trò hết sức trung tâm đối với chúng ta như vậy? Chi Homo cũng bao gồm những loài xa xưa giờ đã tuyệt chủng: H. habilis, loài đầu tiên được gán cho chỉ Homo, đã được nhận dạng dựa trên những hoá thạch ở phía đông và nam châu Phi, có niên đại 2,5 triệu năm. Những hoá thạch còn cổ hơn thuộc về một dòng “hominids”, nghĩa là những linh trưởng “giống người” hơn là “giống vượn”. Bởi thế, hình thức giao tiếp bằng lời có thể đã hình thành không chỉ ở loài người chúng ta – vốn mãi sau này mới xuất hiện – hay trong những tổ tiên trực tiếp của loài người. Sự hình thành ấy dẫu sao đã rất nhanh chóng. Dựa trên những bằng chứng kể cả cái gọi là “đồng hồ phân tử”, dòng hominid đã được tách rời khỏi dòng vượn không quá 5 đến 8 triệu năm trước. Xét về quá trình tiến hoá, đó không phải là một thời gian quá dài. Nhưng chúng ta đang nói tới những khác biệt chủ yếu giữa những loài chắc chắn đã xuất hiện trong thời kỳ này và đến nay vẫn tồn tại, thậm chí trong một thời kỳ ngắn hơn. Liệu những thay đổi dẫn tới sự hình thành ngôn ngữ đã xảy ra dần dần hay đột ngột? Những lợi thế và trả giá nào chúng có thể đã trải qua? Làm thế nào chúng ta biết, hoặc suy đoán về những gì đã xảy ra?

Cấu trúc của ngôn ngữ nói

Ngôn ngữ liên quan đến tiếng nói. Chính xác hơn, nó chủ yếu đã tiến hoá dưới dạng tiếng nói, ở một loài hẳn đã không gặp rủi ro sống còn là bị thú ăn thịt phát hiện do chúng nghe thấy loài ấy trò chuyện. Trong năm ngàn năm vừa qua, ngôn ngữ cũng đã xuất hiện ở dạng viết, và ở những xã hội như của chúng ta, viết lách có một đời sống riêng của chính nó. Nhưng ngay cả ngày nay, ở những nước chúng ta gọi là “văn minh” hoặc “phát triển”, nhiều người trên thực tế vẫn mù chữ. Sẽ không ai mô tả chúng ta là loài “viết”, “Homo scribens” thay vì loài “nói”.

Bởi vậy, chúng ta nên cẩn thận, không xem ngôn ngữ nói như thể nó đơn giản có những thuộc tính được trình bày trong hệ chữ viết của chúng ta hoặc những hệ chữ viết khác. Trước tiên, nó thường được hoà hợp khá chặt chẽ với hành vi không phải là nói. Trong khi nói, người ta cười hoặc cau có, gật đầu ra hiệu hoặc chỉ vào thứ họ đang nói tới, chuyển động đầu hoặc làm những cử chỉ bằng tay không ngẫu nhiên. Một số điệu bộ, chẳng hạn điệu bộ tương đối vô hại của người ở hình 3, có thể được diễn giải theo cách khác nhau ở những xã hội khác nhau. Bản thân ngôn ngữ nói tuỳ theo tình huống có thể lớn tiếng hoặc trầm lặng, nhanh hoặc thận trọng, the thé hoặc khẽ. Hãy tưởng tượng một bà mẹ gọi cậu con trai mình bằng tên “Peter” khi cậu đang chơi bên ngoài.

Cậu bé nghe thấy bà, nhưng có lẽ không để ý chút nào. Bà sẽ lặp lại tên cậu, nhưng ở một sắc thái cương quyết hơn: có thể là lớn hơn, với những nguyên âm vừa kéo dài vừa cao hơn, hoặc âm giọng nhìn chung thấp hơn. Sắc thái giọng nói cũng là điểm cốt lõi đối với vai trò của người “sửa soạn” trong việc duy trì những ràng buộc gia đình hoặc tình bạn. Những trò chuyện bình thường giữa những người biết rõ nhau sẽ được phối hợp chặt chẽ giữa âm giọng, tiết nhịp và độ lớn. Chẳng hạn một tiểu thuyết hoặc lời thoại của phim trong những cảnh đạt nhất có thể gợi ý những đặc điểm ấy. Nhưng những đặc điểm có chung giữa ngôn ngữ nói và ngôn ngữ viết mới là những gì có ý nghĩa nhất.