Đạo – Con Đường Không Lối – Web Tải Sách Miễn Phí Ebooks PDF

2. Người biết cách tự an ủi

Khổng Tử đi chơi núi Thái Sơn, gặp Vinh Khải Kì ngao du trên cánh đồng Choang, mình khoác áo lông thô, lưng quấn dây gai, tay ôm đàn vừa đi vừa hát.

“Thưa tiên sinh, điều gì khiến thầy vui thế?” – Khổng Tử hỏi. “Ta có nhiều cái vui. Trời sinh ra muôn loài, người là cao quý nhất – mà ta có cái may được làm người. Đấy là cái vui thứ nhất. Có những kẻ được sinh ra, chưa sống đủ một ngày hay một tháng, hãy còn bọc trong tã, mà ta đã sống tới chín mươi. Đấy là cái vui nữa của ta. Với mọi người, nghèo là cảnh thường và chết là hết. Ở theo cảnh, đợi đến hết thời, có gì mà phải bận tâm?”

“Phải lắm!” – Khổng Tử nói. “Đây là người biết tự an ủi mình.”

Đây là một chuyện ngụ ngôn hay, không chỉ hay thôi mà còn rất thâm thúy. Nếu bạn chỉ nhìn bề ngoài, bạn sẽ bỏ lỡ ý nghĩa. Ngụ ngôn Đạo gia không phải ở bề ngoài. Chúng rất sâu sắc, phải nhìn thật xuyên thấu và suy gẫm về chúng – chỉ có thế thì bạn mới biết được ý nghĩa thật sự. Bề ngoài, chuyện ngụ ngôn ấy dường như thiên về Khổng Tử; bề ngoài, dường như nó muốn nói Khổng Tử thật khôn ngoan. Thực chất là ngược lại.

Có sự đối lập hoàn toàn giữa quan điểm của Đạo giáo và quan điểm của Khổng giáo; cách nhìn của Khổng Tử rất xa với cách nhìn của Đạo gia. Khổng Tử tin vào phép tắc, Khổng Tử tin vào truyền thống, Khổng Tử tin vào cương thường. Khổng Tử tin vào tính cách, đạo đức, văn hóa, xã hội, giáo dục. Đạo tin vào tính tự phát, cá nhân, tự do. Đạo là nổi loạn; Khổng giáo là tuân thủ nghiêm ngặt.

Thế nên đã từng có sự nổi loạn và những nhà huyền môn Đạo gia như Lão Tử, Trang Tử và Liệt Tử vẫn cứ giễu cợt quan điểm của Khổng giáo. Đây là chuyện ngụ ngôn có tính giễu cợt. Bạn sẽ hiểu khi nghe tôi giải thích cho bạn. Cách giễu cợt của họ cũng rất tinh tế, không thô thiển. Trước tiên chúng ta hãy tìm hiểu ý nghĩa bề ngoài.

Khổng Tử đi chơi núi Thái Sơn, gặp Vinh Khải Kì ngao du trên cánh đồng Choang, mình khoác áo lông thô, lưng quấn dây gai, tay ôm đàn vừa đi vừa hát.

Ca hát, âm nhạc, nhảy múa là ngôn ngữ của niềm vui, của hạnh phúc. Chúng thể hiện là người ta không phiền não. Nhưng có thể đó chỉ là vẻ bề ngoài, có thể chỉ là sự trù tính, có thể chỉ là diễn xuất; còn sâu bên trong, tình huống có thể hoàn toàn ngược lại. Đôi khi có chuyện là bạn cười bởi vì bạn không muốn khóc. Đôi khi có chuyện là bạn mỉm cười bởi vì nước mắt chực tuôn rơi, và nếu bạn không nhoẻn miệng cười thì lệ sẽ lăn dài trên má. Đôi khi bạn tỏ vẻ, một bộ mặt đóng kịch, chiếc mặt nạ, là bạn đang hạnh phúc, bởi vì hay ho gì mà phô bày cái bất hạnh của bản thân ra trước thế gian? Đó là lí do vì sao trông người ta có vẻ hạnh phúc thế. Mọi người đều nghĩ mình là người bất hạnh nhất trên đời, bởi vì người ta chỉ biết thực tại của mình và chỉ biết bộ mặt của người khác, những bộ mặt diễn kịch. Thế nên trong sâu thẳm ai nấy đều nghĩ: “Mình là kẻ đau khổ nhất, và sao mình lại đau khổ nhất trong khi mọi người đều hạnh phúc thế chứ?”.

Ca hát và nhảy múa ắt phải là ngôn ngữ của niềm vui, nhưng bạn có thể học thứ ngôn ngữ này mà chẳng cần biết vui là gì. Đó là điều nhân loại vẫn làm: người ta học những điệu bộ, những điệu bộ rỗng tuếch.

Nhưng Khổng Tử bị đánh lừa. Ông nói: “Thưa tiên sinh, điều gì khiến thầy vui thế?”. Chiếc mặt nạ đã đánh lừa Khổng Tử; người ấy có thể vui, có thể không vui. Người ấy phải được nhìn trực tiếp – qua bản chất, chứ không phải qua cách thể hiện. Cách thể hiện có thể là giả tạo: người ta học được cách thể hiện. Thỉnh thoảng… bạn có quan sát không? Ai đó mỉm cười – trên môi có nụ cười tươi – rồi nhìn vào đôi mắt, và ánh mắt nói lên điều gì đó ngược lại. Ai đó nói điều gì với bạn: “Tôi yêu bạn” chẳng hạn.

Rồi nhìn vào khuôn mặt và đôi mắt, và vào sự rung động thật sự của người ấy, dường như hóa ra người ấy ghét bạn! Nhưng vì lịch sự nên người ấy nói “Tôi yêu bạn”.

Khổng Tử chỉ nhìn vẻ ngoài: đó là điều đầu tiên cần phải nhớ; và ngay lập tức bị đánh lừa – đến nỗi ông gọi người ấy là “Thầy”. Ông nói: “Thưa tiên sinh, điều gì khiến thầy vui thế?”.

Niềm vui không có lí do, niềm vui không thể có lí do nào cho nó cả. Nếu niềm vui có bất kì lí do nào thì nó không còn là niềm vui nữa: niềm vui chỉ có thể không có lí do nào hết, vô nguyên cớ.

Bây giờ quay lại, niềm vui không có lí do, niềm vui không thể có lí do nào cho nó cả. Nếu niềm vui có bất kì lí do nào thì nó không còn là niềm vui nữa: niềm vui chỉ có thể không có lí do nào hết, vô nguyên cớ. Bệnh tật có lí do, nhưng còn mạnh khỏe? Mạnh khỏe là lẽ tự nhiên. Nếu bạn đến hỏi bác sĩ “Vì sao tôi mạnh khỏe?”, ông ấy không thể trả lời bạn được.

Nếu bạn đến bác sĩ và hỏi “Vì sao tôi đau ốm?”, ông ấy có thể trả lời bạn, bởi vì đau ốm có nguyên nhân. Ông ấy có thể chẩn đoán ca của bạn, và ông ấy có thể tìm ra lí do vì sao bạn bệnh; nhưng chẳng ai có khả năng tìm được lí do vì sao người ta mạnh khỏe. Mạnh khỏe là lẽ tự nhiên, mạnh khỏe là vì nó phải thế. Đáng ra là không có ốm đau, ốm đau nghĩa là có gì đó không ổn. Khi mọi thứ suôn sẻ, người ta mạnh khỏe. Khi mọi thứ hòa điệu, người ta mạnh khỏe. Khi người ta hài hòa với cái toàn thể, người ta mạnh khỏe. Chẳng có lí do gì hết.