Dạy Con Theo Lối Mới – Phương Pháp Dạy Con Hiện Đại – Đọc sách online ebooks PDF

Phải thay đổi phương-pháp dạy trẻ

Sự thực, chúng có khó dạy không ? Tôi tin rằng không. Không phải chúng khó dạy, mà tại chúng ta không biết dạy chúng. Tình-thế đã thay đổi, hoàn-cảnh đã thay đổi, tâm hồn chúng đã thay đổi, mà cứ bo-bo giữ quan-niệm cũ của ta, cứ muốn uốn nắn chúng theo mẫu-mực thời xưa, cứ bắt chúng phải nén những ý-nghĩ, tình-cảm của chúng mà theo ta, phục tùng ta một cách triệt-để thụ động, thì tất-nhiên ta phải thất bại. Cho nên ta cần xét lại vấn-đề gia-đình giáo-dục.

Tôi biết, sẽ có nhiều bạn phản-đối bảo : « Chúng tôi phải « hàng » chúng tới bực đó rồi ; ông còn muốn chúng tôi « quy thuận » chúng nữa sao ? ».

Thưa bạn, dạy con sao lại nói đến chuyện « hàng ». Ta nên bỏ tiếng đó đi, chỉ nên xét hạnh phúc của chúng và tương lai của xã hội. Mà trong nửa thế kỷ nay, hàng ngàn nhà bác học và giáo dục ở khắp thế giới, chuyên tâm nghiên cứu trẻ em, đều nhận rằng phải thay thế cách dạy trẻ, phải thuận theo sinh-lý, tâm lý và cá tính của chúng mà hướng-dẫn, sửa đổi chúng, chứ không thể nhồi chúng vào một cái khuôn đã định trước được. Điều đó, trong cuốn Thế hệ ngày mai, tôi đã đứng về phương-diện trường học mà xét ; trong cuốn này, tôi sẽ xét thêm về phương-diện gia-đình.

CHÚNG TA MUỐN CÁI GÌ ? QUYỀN-LỰC CỦA TA TỚI ĐÂU ?

1. Mục-đích của giáo-dục
Trước hết chúng ta phải tự hỏi : « Ta muốn cái gì ? ». Trả lời được câu hỏi đó là định được mục-đích cho giáo dục. Phải vạch rõ mục-đích rồi mới xét tới phương-pháp và phương-tiện.

Hồi xưa, các cụ theo quan niệm của Khổng giáo, cho cá-nhân, gia-tộc, quốc-gia, thiên-hạ như bốn cái khoen móc vào nhau ; hơn nữa, như bốn vòng tròn đồng tâm mà vòng nhỏ nhất là cá-nhân, vòng lớn nhất là thiên-hạ.

Câu của Khổng Tử đáp Tề Cảnh công khi ông nầy hỏi về chính-trị : « Vua theo đạo vua, bầy tôi theo đạo bầy tôi, cha theo đạo cha, con theo đạo con » (Quân quân, thần thần, phụ phụ, tử tử) ; nhất là câu về quẻ Gia-nhân trong kinh Dịch : « Cha theo đạo cha, con theo đạo con, anh theo đạo anh, em theo đạo em, chồng theo đạo chồng, vợ theo đạo vợ mà gia-đạo chánh, chánh gia-đạo thì thiên hạ định »

(Phụ phụ, tử tử, huynh huynh, đệ đệ, phu phu, phụ phụ, nhi gia đạo chánh, chánh gia nhi thiên hạ định hỹ), đều có ý cho gia-tộc là một cơ quan của quốc-gia, có tính-cách chính-trị. Gia-đình đã là một tiểu tổ chính-trị thì cá nhân tức là một cán bộ chính trị có nhiệm vụ giữ trật tự trong xã hội, cho nên Chu tử mới nói : « Cha con yêu nhau, gốc là việc công ».

Dưới một chế độ như vậy, cá nhân tất phải chịu uốn nắn, nhồi nặn theo một kiểu mẫu đã định sẵn, không thể được tự do phát triển. Đã đành, nhà cầm quyền hồi xưa cũng lo hạnh phúc cho cá nhân, nhưng cho rằng hạnh phúc đó nằm trong hạnh phúc của quốc gia, và cá nhân phải hy sinh hạnh phúc của mình cho hạnh phúc của đoàn thể.

Nền giáo dục đó là nền giáo dục một chiều, giáo dục con người vì gia đình, vì xã hội chứ không phải vì con người. Chẳng những phương Đông chúng ta mà hết thảy các nước ở phương Tây cũng đã trải qua giai đoạn ấy, cũng đàn áp cá tính cùng nhu cầu của trẻ để bắt chúng sống theo đường lối của ta.

Nhưng từ khi Jean Jacques Rousseau viết cuốn Emile (thế kỷ 18), Pestalozzi, người Thụy Sĩ viết cuốn Comment Gertrude instruit ses enfants, Léon Tolstoi sáng lập lớp học tự do, quan niệm cũ đã bị chỉ trích kịch liệt, và trên nửa thế kỷ nay, các nhà tân giáo dục như John Dewwey (Mỹ) Helen Parkhust và Wasburn (Mỹ), Montessori (Ý), Decroly (Bỉ), Froebel (Đức), Clarapède (Thụy-sĩ), Adolphe Ferrière (Thụy-sĩ), Alfred Binet (Pháp), Freinet (Pháp)… đã thực hành một phương pháp mới, dựng trên quy tắc nầy :

« Cá-tính của trẻ em là thiêng-liêng ; nhu cầu của trẻ phải là nền tảng cho chế-độ giáo dục » 1 ; và mục-đích của giáo-dục là dựa theo những luật phát triển về sinh lý và tâm lý của trẻ để hướng dẫn chúng, dự bị cho chúng vào đời, hầu làm cho « mỗi người trở nên một vật sung sướng cho chính mình và cho đồng loại » 2. Quan niệm đó, tôi đã trình bày kỹ trong cuốn Thế hệ ngày mai, ở đây xin miễn xét lại.

2. Quyền lực của chúng ta có hạn
– Ta không thể uốn-nắn trẻ ra sao tùy ý.

– Ta không thể tránh hết những sự xung đột giữa trẻ và ta.

– Ta không thể đi ngược những luật tự nhiên.

– Ta không thể làm trái với bẩm chất và cá tính của mỗi trẻ.

Đã vạch mục-đích rồi, đã biết ta muốn cái gì rồi, lại phải biết ta không làm được cái gì nữa. Những vị cha mẹ quá nghiêm khắc luôn luôn phàn nàn về con cái, là những người trông cậy nhiều quá ở giáo dục và không thấy được giới hạn quyền lực của mình.

Khổng Tử, một trong những nhà mô phạm và nhà tâm lý sâu sắc nhất cổ kim, đã có lần thất vọng phải nhận rằng không thể sửa đổi tính tình hạng hạ ngu được ³ vì họ mê muội, không thấy điều phải, hoặc thấy mà không làm. Quan niệm đó hơi bi quan. Theo tôi, hạng đó vẫn có thể giáo hóa được, nhưng tới một mức nào thôi, và phải tốn rất nhiều công phu.

Hạng trung nhân trở lên, dễ chịu ảnh hưởng của giáo-dục hơn ; tuy nhiên, cũng không phải như một cục đất, một thanh sắt, muốn nặn, đập theo mẫu nào cũng được. Cả những trẻ em ngoan ngoãn nhất, dễ bảo nhất, cũng phản ứng với giáo dục bằng cách nầy hay cách khác.

Lại thêm, hai thế hệ già và trẻ – tức thế hệ của cha mẹ, thầy học với thế hệ của con cái, học sinh – thường tương phản nhau về tính-tình, tư tưởng, do đó phát sinh những sự xung đột mà bực cha mẹ sáng suốt phải giải quyết một cách khéo léo, chứ không được bi quan, thất vọng, hoặc nhất định cương quyết ngăn cản mọi phản ứng.

Luật xung-đột đó rất tự nhiên, dù muốn hay không, ta cũng phải nhận nó và quyền lực của ta trong sự dạy trẻ do đó giảm đi một phần nữa.

Một mặt khác, những luật phát triển về sinh-lý và tâm lý của trẻ cũng phải được tuân theo. Chẳng hạn về sinh lý, trẻ tới tuổi dậy thì, trai cũng như gái, thay đổi rất mau, mà tính tình chúng cũng khác trước : chúng sinh ra làm biếng, hoặc gắt gỏng, mơ mộng, bướng bỉnh, ít nói, dễ vui, dễ buồn…