Đông Phương Y Dược Tập Khảo Quyển 1 – Đọc sách online ebooks

A-giao 阿膠

(Lãn-ông loại thủy) : a-giao tính đạm (nhạt), bình, khí vị đều thuộc âm, vào kinh thủ thái-âm, (phế) túc thiếu-âm, (thận) quyết-âm, (can) hợp sài-hồ làm sử, được lửa thì tốt, sợ đại-hoàng.

Chủ : trị trong tim, trong bụng băng huyết, cực nhọc gây gấy như sốt rét, đau lưng đau bụng, nhức buốt chân, tay, nuôi thêm khí-huyết, làm yên thai, chữa kém chân-âm chân ê không đứng lâu được, ho lâu ra máu ra mủ, bệnh băng huyết, bệnh khí hư ra huyết bạch, đau mệt gầy còm, ho, hen suyễn thở nặng, thổ huyết mồm, ra huyết mũi, tiểu-tiện ra huyết, đại-tiện ra huyết và mũi, bệnh trúng phong ở trong ruột, kiết-lỵ, đi ra huyết, phổi héo, phổi lên ung-thư, sưng đau, làm mềm ướt cho khỏi táo, nuôi gan, phá đờm làm sạch nhẹ phổi, lại chữa đàn bà huyết xuống mé dưới, đau huyết và huyết khô khan, điều kinh và chữa băng lậu huyết, các bệnh trong khi có thai, dùng lâu nhẹ mình thêm hơi sức, là thứ thuốc bổ huyết, điều hòa rất thần diệu.

Dùng với hoàng-liên sáp-vàng làm tá, để chữa bệnh kiết lỵ, lâu không khỏi.

(Đan-khê) : ho lâu đi lỵ lâu, chữa hao hư mệt nhọc mất máu thì rất hay, nếu bệnh tà khí, đương mới phát sinh, mà dùng phải thì vít tà ở trong mà sinh ra nhiều chứng khác. Chế : chọn thứ mới bóng như sơn, có dầu, bẻ gẫy được, chất cứng và béo, mùi nhạt không hôi, tháng nóng không mềm, không dính giấy là tốt. Ngâm mỡ lợn một đêm, sắt từng miếng sao với cáp-phấn, phồng tròn như quả táo con, hay ngâm rượu để tan dùng.

(Khảo-sát) : nước giếng-a là tế-thủy.

(Sách nội-kinh) : tế-thủy là can, của giời đất, cho nên công hiệu hay ở can, da lừa đen hợp với sắc thủy ở phương bắc, là thu nhuận mà đi mạnh, công hiệu hay ở thận, thủy-thịnh thì chế được hỏa, lửa tắt thì gió tự khắc im, cho nên những chứng mộc-vượng bị gió lay, hỏa thịnh mà kim suy, chữa bệnh buông tay là khỏi.

A-giao thực rất khó tìm, thà cứ dùng ngay da bò lại hơn, nhưng keo da bò, thì mình phải tự chế lấy thì mới được, khi chế lúc cô cao, nhớ cho miếng cao ban-long vào thì mới thành.

(Lãn-ông) : da bò nấu keo, chất thấm ướt khỏi khô táo lợi đại, tiểu tràng, lại là thuốc ngoại khoa để hoạt huyết chỉ đau, lại trị tất cả bệnh thuộc về huyết của đàn ông và đàn bà, làm nhuận phế nuôi can và giúp thận, là thuốc thuần âm.

(Tham-khảo) : có tên là truyền-trí-giao.

(Hòa-hán) : tên bồn-giao, ô-giao, lư-giao. Người ta lấy da lừa nấu với nước giếng-a, giao nghĩa là keo. Ở tỉnh Sơn-đông huyện Cốc-dương có giếng-a, ngày nay giếng bị phá hủy, người ta lấy da lừa nấu bằng nước ở gần đấy, dùng cũng tốt.

A-giao ngày nay vẫn tiêu-thụ ở thị trường, là chế ở Yên-đài bằng da trâu, bò, ngựa, có khi bằng giầy, dép cũ hoặc giả cũng có khi họ nấu bằng da lừa, thì nước đầu gọi là lộc giao, thứ hai gọi là a-giao hộp kính, thứ ba là a-giao hộp bằng vải, thứ tư là long-bản-giao.

A-giao ngày nay chỉ có tên mà không có thực, người dùng phải cẩn thận, vì ngày nay nước giếng-a không còn, mà da lừa lại khan hiếm phần nhiều họ nấu bằng da trâu, rồi họ đặt những tên rất kêu và hay, nhưng công dụng không ra gì, ta phải đề phòng.

Thực-giả : A-giao chính thì trong sáng suốt như hổ-phách, không hôi, tuy nóng cũng không mềm, cho nước vào thì dần dần nở to, vào nước nóng thì tan dần, ngửi thơm mát, nhấm hơi ngọt và mặn mặn.

(Nhập-môn Táo loại) : chủ đờm nặng, đặc, dực ngược lên. Ngọt và ôn, không độc là giáng, bổ ích cho phế khí, chữa bệnh hư hao thương tổn, ho khạc ra đờm, ra huyết chữa đau lưng, đau bụng-dưới, lại chữa chân tay đờ đẫn, không điều-khiển được, và chữa động thai, nặng nề lưng và bụng.

3. Am-lư-tử 菴閭子

(Tham-khảo) : Am là nhà cỏ, lư là cái nhà. Cỏ này lấy về lợp nhà được, nên có tên Am-lư-cao.

(Cương-mục) : tên là phú-lư.

(Nhật-bản) : tên là khuyển-bông ; hay mọc ở bãi hoang-dậm và đồi, núi, sông, đầm, những chỗ bình-nguyên đất ẩm ướt. Hình : Am-lư là loại cỏ cao hai, ba thước ta, mùa xuân nẩy mầm thân cây tựa ngải nhưng, to hơn, lá tực cúc mà chỗ khuyết không sâu lắm, dầy, cuống hơi nhỏ, hai mặt lá đều xanh, thường thường có ba chẻ, tháng bẩy trên kẽ lá nảy cành nhỏ, có hoa bé thành bông tựa bông lúa, sắc vàng nhạt hay nâu, quả nhỏ tựa quả ngái, khoảng tháng tám tháng chín thì có quả, có hột con, giống này nẩy rất mau và mạnh lắm, tháng mười lấy hột phơi để dùng.

Tính : đắng, hơi hàn, không độc. Chủ : làm tan huyết ứ khỏi đau, dẹp đuổi tà thủy, tiêu nhỏ chỗ sưng dụng để lợi tiểu-tiện thông hoạt đường huyết, trị bệnh-phong hàn thấp tê ; mình mẩy đau nhức, chuyên về bệnh tê, chuyên chữa nóng lạnh lưu trong màng. (Cách) : hay mé dưới tim cứng rắn, đàn bà kinh-nguyệt không thông, tiêu mọi thức ăn tích ở trong bụng, làm cho sáng mắt, uống nhiều nhẹ mình sống lâu, dùng để chữa tổn-thương huyết-ứ ở ngoài da, giã sống lấy nước uống, hay tán nhỏ như bột uống.

(Nhập môn thấp loại) : trị bệnh thủy-khí (chứa hơi nước), trong bụng sưng phù và nóng lưu trữ, huyết dịch ứ trong năm tạng mà biến thành ưng-nhọt độc, trị phong hàn thấp khí, tê khắp người đau đốt xương, đau lưng và chân tay, đau trong bàng-quang, chữa vết thương ngoài da chảy máu, là thuốc chuyên chữa về huyết. Cùng với quả kinh-giới và ý-dĩ làm sứ. Kỵ : những người không phải ứ trệ huyết, hay thấp tê không nên dùng. Dụng lượng : từ 1 đồng rưỡi đến hai đồng. Cây này người ta hay giồng cho kỵ rắn, hay những người chuyên về giòng cây dùng để tiếp cây cúc.

4. An-tức-hương 安息香

(Hòa-hán) : bản tính hương này rất thơm tránh được ác khí, dẹp yên mọi hơi tà cho nên gọi là an-tức-hương.

(Phiệm-thư Ấn-độ) : tên là Truyết-bởi-la-hương. Cây an-tức sản ở Hà-lan, Nhật-bản không có sản-vật ấy, ở Ba-tư gọi an-tức là cây tịch tà, cao 2, 3 trượng ta, vỏ cây vàng và đen, lá có bốn gốc, qua mùa rét không héo, tháng hai nở hoa sắc vàng nhụy hơi biếc, không có quả, rạch vỏ cây được nhựa như kẹo mậm là an-tức hương, tháng sáu, bẩy đông lại cứng, lấy để dùng. Đốt hương này tránh mọi ác khí và thông thần.

(Nhất-thống-chí chép) : cây an-tức hương còn một loại nữa tựa như cây khổ-luyện (cây xoan) cao lớn và thẳng, lá giống cây dương-đào nhưng dài, có nhựa thơm.