Giấc Mộng Châu Á Của Trung Quốc – Đọc sách online ebook pdf

ai thập niên trước, Astana hãy còn là một thị trấn đường sắt nhỏ nằm ở vùng quạnh quẽ của Xô Viết. Năm 1995, khi tổng thống đầu tiên (và duy nhất đến nay) của Kazakhstan tuyên bố rằng thủ đô nước này sẽ dời từ Almaty đến Astana, các viên chức ngoại giao ai nấy đều thất kinh.

Với những con đường rợp lá, những quán cà phê bên vệ đường và những tòa nhà hoa mĩ kiểu Nga với lớp sơn sắc hoa thục quỳ, Almaty có cái không khí ưu nhã đậm chất Ðông Âu. Ở Astana – trong tiếng Kazakhstan nghĩa đen là “thủ đô” – mùa đông nổi danh với nhiệt độ xuống dưới hơn âm 50oC. Nhưng việc kiến lập một thủ đô mới cho một quốc gia mới độc lập vẫn được triển khai, với nguồn tài trợ từ số dầu khoan được dưới đáy Biển Caspi.

Thủ đô mới của Kazakhstan vẫn là nơi ngập gió và giá lạnh, nhưng nó đã biến đổi nhờ lợi nhuận hai mươi năm từ nguồn dầu khổng lồ.

Những tòa nhà chọc trời thời thượng, những tượng đài kì quái và những thánh đường Islam lóng lánh xô nhau giành lấy sự chú ý bên cạnh công trình mang đậm chất vị lai nhất thành phố – một khu mua sắm lớn trông như một túp lều hình nón khổng lồ nằm nghiêng.1* Giữa lẫn lộn các tòa nhà quái dị và diệu kì, hai dinh cơ nổi bật ở đường chân trời. Một cái là dinh Tổng thống có vòm xanh lam và chóp vàng: đại ốc của Nursultan Nazarbayev, vị lãnh đạo toàn quyền của Kazakhstan.

Dinh cơ còn lại là khách sạn 25 tầng với chủ sở hữu là Tập đoàn Dầu khí Trung Quốc, CNPC. Với cổng ra vào hoa mĩ và tấm mái chìa ra đặt trên những cây cột màu đỏ son, Cung điện Bắc Kinh (Peking Palace) là khách sạn được chọn làm nơi ở cho các yếu nhân Trung Quốc tới thăm quốc gia có nền kinh tế vượt trội thuộc Trung Á.

Cung điện Bắc Kinh biểu trưng cho uy lực đang tăng của Trung Quốc ở Trung Á. Trung Quốc là đối tác thương mại và đầu tư lớn nhất khu vực, và là nhà tài trợ lớn nhất. Một mình CNPC đã kiểm soát một phần tư việc sản xuất dầu ở Kazakhstan.2*

Khi Bộ trưởng Tài chính Lâu Kế Vĩ chiêu đãi các vị lãnh đạo Châu Á vào tháng Năm năm 2014, lí giải kế hoạch của Bắc Kinh trong việc thiết lập cái sẽ trở thành Ngân hàng Ðầu tư Cơ sở hạ tầng Châu Á (AIIB), ông đã thực hiện việc đó ở nhà hàng Great Wall của Cung điện Bắc Kinh. Ở Trung Á, cũng như khắp châu Á, cán cân quyền lực đang dịch dần về phía Trung Quốc.

Cũng ở Astana, tại trường Ðại học Nazarbayev vào tháng Chín năm 2013, Tập Cận Bình lần đầu tuyên bố ý định xây dựng “Vành đai Kinh tế Con đường Tơ lụa”, trải dài từ phía Tây Trung Quốc băng qua Trung Á đến châu Âu.3* Công cuộc tạo dựng “cây cầu đất liền Á – Âu” đã khởi sự từ lâu trước khi Tập Chủ tịch nhậm chức, nhưng ông đã gói bọc kế hoạch này vào đại sáng kiến của mình về cuộc phục hưng quốc gia: Sáng kiến Vành đai và Con đường là dự án đặc trưng của Tập.

Tầm nhìn này nhắm tới nhiều việc hơn là chỉ xây dựng những hành lang xuất khẩu mới và nhập khẩu thêm nhiều dầu, khí đốt và khoáng sản. Ngoài việc tạo ra một mạng lưới phụ thuộc kinh tế trong khu vực, Bắc Kinh còn tính đến chuyện khả năng kết nối tốt hơn sẽ giúp các vùng kém phát triển giáp biên Trung Quốc trở thành những khu vực thương mại có thể thịnh đạt.

Họ còn muốn thiết lập một giới tuyến cảnh vụ ở Trung Á nơi sẽ giúp Trung Quốc áp chế những mối căng thẳng về sắc tộc giữa người dân Muslim[26] bản địa và dân di trú Trung Quốc Hán tộc ở vùng Tân Cương nằm phía Tây Bắc.

Thế tàn cuộc trong ngoại giao, dẫu có theo kế hoạch hay không, là trói buộc Trung Á vào Trung Quốc. Cho dù Vladimir Putin thúc đẩy một cái nhìn khác về một Liên minh Kinh tế Á – Âu (Eurasian Economic Union) trỗi lên từ tro tàn của Liên Xô, Trung Quốc vẫn bận bịu lấp vào khoảng trống kinh tế do Moskva để lại sau khi rút khỏi khu vực.

Nga giữ lại được mối lợi chiến lược ở năm quốc gia Trung Á, và Bắc Kinh cẩn thận khắc họa những sáng kiến của họ trong khu vực như những sáng kiến thuần về thương mại, chứ không phải tranh thủ mở rộng tầm ảnh hưởng chính trị. Nhưng khi họ gia tăng đầu tư và mang đến sự trợ giúp tài chính cho các chế độ bạc nhược ở các vùng giáp biên, tầm ảnh hưởng của Trung Quốc đang tăng lên theo hướng gây tổn hại cho Nga.

Quyền thế về mặt kinh tế đang tăng của Trung Quốc sẽ sớm giúp họ gây dựng vị thế bất khả chiếm lĩnh ở Trung Á. Cuộc “hành quân Tây tiến” của Trung Quốc không thu hút nhiều sự chú ý bằng cuộc “xoay trục sang châu Á” của Hoa Kỳ, nhưng cuộc “Tây tiến” đó hẳn sẽ tỏ ra có ý nghĩa hơn.

TÂN CƯƠNG

Trung Quốc có lịch sử lâu đời về tầm ảnh hưởng ở vùng thảo nguyên và các vùng sa mạc thưa thớt dân cư phía Tây. Trong suốt triều nhà Ðường (618 – 907), khi Ðế quốc Trung Hoa vươn ra xa dọc theo Con đường Tơ lụa, các Hãn quốc (Khanate)[27] ở những vùng ngày nay là Uzbekistan và Turkmenistan đã triều cống bằng lạc đà cho kinh đô Trường An. Vào thế kỉ 18, Hoàng đế Càn Long thâu tóm nửa phía Ðông của Trung Á, sau đổi tên thành Tân Cương – “cương giới mới”.

Người ngoại bang tiếp tục nhắc đến cái tên lạ lùng “Shərqiy Türkistan (East Turkestan/ Ðông Ðột Quyết)”, một cái tên được hồi sinh bởi nhóm người Duy Ngô Nhĩ (Uyghur) theo chủ nghĩa quốc gia vào thập niên 1930. Tới cuối thế kỉ 19, phần lớn mảng phía Tây khu Trung Á rơi vào tay người Nga. Dưới uy quyền Liên Xô, Trung Quốc gần như không có mối tương tác nào với những nền cộng hòa nằm ở biên cương phía Tây, đặc biệt sau khi các mối quan hệ ngoại giao bị gián đoạn năm 1960.4*

Khi Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Uzbekistan và Turkmenistan giành được độc lập năm 1991 – được gọi chung là Trung Á – ưu tiên trước nhất của Bắc Kinh là phân ranh giới biên cương và đảm bảo cho an ninh ở Tân Cương. Năm 1996, Trung Quốc thành lập Diễn đàn năm nước Thượng Hải (Shanghai Five Forum),[28] một hiệp hội an ninh khu vực bao gồm Trung Quốc, Nga, Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan.