Giải Quyết Vấn Đề Và Ra Quyết Định Tập 1 – Web tải sách miễn phí ebooks PDF

Chương 1: MỞ ĐẦU

1.1. Vai trò của khái niệm

Trong đời sống hàng ngày, chúng ta thường xuyên giao tiếp: trao đổi các ý nghĩ của mình với những người khác. Các ý nghĩ phản ánh các đặc tính của một hay nhiều đối tượng (hiểu theo nghĩa rộng: Bất kỳ cái gì cũng có thể coi là đối tượng) là các khái niệm. Rất tiếc và có thể rất may, bằng các giác quan, người ta chưa thể nhìn, nghe, sờ, ngửi hoặc nếm được các ý nghĩ một cách trực tiếp. Do vậy, ngôn ngữ (hiểu theo nghĩa rộng như nói, viết, ký hiệu, hình vẽ, cử chỉ) được loài người sáng chế ra để phản ánh các ý nghĩ (các khái niệm). Từ ngữ là các tên gọi cụ thể của các khái niệm, phản ánh các ý nghĩ mà chúng ta muốn truyền đạt đến những người khác và ngược lại.

Một trong những yêu cầu quan trọng để giao tiếp thành công là những người tham gia giao tiếp cần hiểu, theo dõi được cách trình bày và lập luận của nhau, tránh việc “ông nói gà, bà nói vịt”. Để làm điều đó, trước hết, họ cần có sự thống nhất về các định nghĩa, chỉ ra nội dung, bản chất của từng khái niệm được dùng trong quá trình giao tiếp hoặc người này cần phải dùng định nghĩa của người kia. Định nghĩa của khái niệm cho trước giúp những người tham gia giao tiếp “nhận dạng” đúng khái niệm cho trước và phân biệt nó với các khái niệm khác. Chúng ta thử hình dung, có hai người ngồi cạnh nhau trên xe buýt. Một người nói: “Xe gì mà chạy nhanh thế không biết”. Người kia đáp lại: “Nhanh gì, chậm như rùa thì có”. Khái niệm “nhanh” ở hai người này được định nghĩa không giống nhau và mang nặng tính chủ quan, cho nên chắc chắn hai người không hiểu nhau.

Thiếu sự nhất trí giữa những người sử dụng về định nghĩa của khái niệm cho trước không chỉ gây hiểu lầm, tranh cãi mà còn dẫn đến thực hiện sai các quyết định. Ở mức nghiêm trọng hơn có thể tạo ra sự tranh chấp, kiện tụng và các phiên tòa khó xử, nếu như định nghĩa khái niệm cho trước không thống nhất như đã nói ở trên, được sử dụng trong các bản thỏa thuận, hợp đồng hoặc trong các văn bản mang tính chất pháp lý.

Cùng với sự hình thành và phát triển của các khoa học, nhiều khái niệm mới xuất hiện. Lịch sử phát triển của các khái niệm cho thấy, trong rất nhiều trường hợp, các nhà khoa học lấy những từ ngữ có sẵn để đặt tên cho các khái niệm mới bằng cách tạo ra các định nghĩa mới tương ứng với chúng. Chẳng hạn, trong đời sống chúng ta có thể nghe những câu: “Anh ấy gây áp lực đối với tôi” hoặc “Áp lực công việc thật là nặng nề”. Trong khi đó, khái niệm “áp lực” trong vật lý học lại được định nghĩa khác cách hiểu thông thường. Khoa học mang tính khách quan nên các định nghĩa của các khái niệm khoa học phải phản ánh các đối tượng một cách khách quan, chính xác hơn so với định nghĩa ban đầu của các từ ngữ có sẵn. Chưa kể, nếu các định nghĩa của các khái niệm khoa học được xây dựng tốt, chúng không chỉ tạo nên ngôn ngữ giao tiếp thống nhất chung để hiểu nhau mà còn giúp mở ra những khả năng mới cho các nhà khoa học, như đại lượng tương ứng với khái niệm cho trước có thể định lượng, đo lường được hoặc dẫn đến những kiến thức mới. Đi tìm các khái niệm, xây dựng và hoàn thiện định nghĩa của chúng luôn là một trong những nhiệm vụ quan trọng của bất kỳ khoa học nào, mặc dù, đối với những khái niệm phức tạp, xây dựng định nghĩa của chúng để được tất cả các nhà nghiên cứu chấp nhận là vấn đề rất khó. Do vậy, để hiểu một nhà nghiên cứu cụ thể, bạn cần hiểu theo nội dung các định nghĩa của những khái niệm cùng cách lập luận mà người đó sử dụng. Sau đó, bạn có thể phát biểu các ý kiến tranh luận, nếu bạn thấy cần thiết.

Ngoài ra, với thời gian, sự tăng thêm kiến thức của loài người còn làm những khái niệm ban đầu có khuynh hướng, một mặt, cụ thể hóa, đa dạng hóa, mặt khác, trừu tượng hóa, khái quát hóa. Nói cách khác, nội dung của khái niệm không phải là bất biến theo thời gian, trong khi tên gọi của chúng nhiều khi không thay đổi (ý tại ngôn ngoại). Do vậy, khi đọc sách nói chung, người đọc cần lưu ý hiểu nội dung các khái niệm được trình bày, tránh chỉ căn cứ tên gọi của các khái niệm mà suy diễn theo ý chủ quan của mình.

Liên quan đến việc học nói chung, học Phương pháp luận sáng tạo và đổi mới (PPLSTVĐM – Creativity and Innovation Methodologies) nói riêng, người học thường muốn có được những kiến thức với phạm vi áp dụng rộng, đồng thời dễ sử dụng trong đời sống, công việc. Dưới đây là vài ý người viết muốn trao đổi với bạn đọc về vấn đề này. Bạn đọc thấy câu nào trong hai câu dưới đây mang tính cụ thể hơn? Câu nào mang tính khái quát hơn?

1. Trái táo có khối lượng 200 g rơi do sức hút bằng 2 N của Trái Đất.