Góc Nhìn Sử Việt – Phan Thanh Giản 1796-1867 – Đọc Sách Online Ebooks PDF

Cụ Phan lại thương thuyết với Aubaret

Sứ bộ Phan Thanh Giản về tới Sài Gòn ngày 24-3-1864, thẳng đường ra Huế để phúc trình cho vua Tự Đức biết rõ kết quả thế nào. Thần dân ai nấy cũng đều hy vọng: Điều khoản thứ 3 trong bản hiệp ước “bất bình đẳng” ngày 5-6-1862 sẽ được hủy. Mà điều thứ ba ấy như thế nào, chúng ta đã biết ở chương trước.

Sứ bộ tin tưởng ở sự thành tâm thật ý của Chính phủ Pháp. Triều đình thì mong mỏi điều ấy được thiệt thi. Và không quên công lao của Phan Thanh Giản, vua Tự Đức phong cho cụ làm Hộ bộ Thượng thư.

Trong năm 1864, Chính phủ Pháp lại sai Aubaret sang làm Toàn quyền, thay mặt Chính phủ để giải quyết vấn đề Pháp – Việt bang giao lúc bấy giờ.

Về bên ta, ai đứng ra tiếp xúc với người đại diện của Pháp bấy giờ? Thì còn ai nữa ngoài Phan Thanh Giản. Triều đình quyết nghị cử Phan đại diện Nam triều. Vua Tự Đức thân ban ngự tửu và trao Phan một bài thơ khuyến khích ân cần:

Cổ nhân kiên trọng phụ

Lợi độn cư tiên tất

Duy dĩ thành khổ phu

Quỉ thần tự khả chất

Bạo hổ do độ hà

Cuồng ngạc diệc tỉ thất

Thẩm phù bỉ khả tri

Hạ hoạn hồ cường phật

Gia danh nhân sở hiếu

Chí ý nhân sở khuất

Thiển ngôn nhân sở phục

Nghĩa khí nhân sở truật

Thiết thạch chung bất di
Khê hác yên năng dật

An nguy tại thử cử

Khẳng tích kinh luân thuật

Vô ngôn dĩ mặc hội

Niên lai cửu thân mật.

Ông Thượng Tân Thị đã dịch:

Người xưa gánh nặng vai mang,

Có đâu biết trước dọc đàng rủi may.

Tin thành chỉn lấy lòng ngay,

Quỉ thần mình khá hỏi ngay được liền.

Lội sông hùm dữ phải kiên,

Dời nhà sấu dại băng miền lánh xa.

Huống chi kia có biết mà,

Lo gì việc mạnh trái mà chẳng xong.

Tiếng hay người muốn tự lòng,

Lẽ ngay người phải khuất tùng chẳng sai.

Nói lành người phục theo hoài,

Tấm lòng nghĩa khí người ai chẳng dè.

Bền như sắt đá trọn bề,

Những là kẹt rãnh lòng khe sao đầy.

An nguy hệ ở lúc nầy,

Kinh luân đừng tiếc chước hay làm gì.

Không lời mà dạ hiểu ghi,

Lâu nay thân mật trọn nghì với nhau.

Vừa sang Pháp đó, Phan Thanh Giản lại đảm nhận trọng trách điều đình ngay trên lãnh thổ nhà.
Lần này, Phan sung chức Toàn quyền cùng với Trần Tiễn Thành và Phan Huy Vịnh mở cuộc thương nghị với Toàn quyền Aubaret.

Trước đó…

Toàn quyền Aubaret đưa bản thảo tờ hòa ước, đại lược nói rằng: nước Pháp trả lại ba tỉnh Gia Định, Biên Hòa và Định Tường cho nước Nam, chỉ giữ Sài Gòn, Mỹ Tho và Thủ Dầu Một để đóng quân. Nhưng nước Nam phải để nước Pháp được quyền bảo hộ cả sáu tỉnh Nam kỳ. Nước Nam lại phải chịu mỗi năm là 2.000.000 tiền thuế.

Cố nhiên là cụ Phan chẳng dám nhận lời. Xét đề nghị của Aubaret đưa ra, té ra cuộc đi sứ nước Pháp chẳng là hoài phí lắm! Cụ Phan viện lý, xin nước Pháp nới tay.

Sứ thần hai nước bàn đi bàn lại mãi không xong… một việc giảng hòa. Trong khi ấy, Thiếu tướng De la Grandière đang chỉ huy quân đội chiếm đóng trong Nam, lại sai Đại úy Doudart de Lagrée sang can thiệp vào nội bộ nước Cao Miên, kinh doanh việc bảo hộ, khiến nước Tiêm La (ngày nay là Thái Lan) phải rút quân về, nhường quyền bảo hộ cho nước Pháp.

Nhân thấy thắng lợi luôn ở Cao Miên khi ấy, có nhiều người Pháp trong quân đội chiếm đóng và ở bên Pháp đều có ý không muốn trả lại đất Nam kỳ. Cho nên cuối năm ấy (Giáp Tý: 1864), quan Thượng thư bộ Hải quân (kiêm luôn bộ Thuộc địa) là hầu tước Chasseloup Laubat dâng sớ tâu với vua Pháp nhất định xin không cho nước Nam chuộc ba tỉnh. Vua Pháp nghe theo lời bèn xuống lệnh truyền cho quân đội cứ chiếu tờ hòa ước mồng 5 tháng sáu 1862 (Nhâm Tuất) mà thi hành.

Chưa vừa lòng, Chasseloup Laubat còn muốn biết rõ tình thế bên Việt Nam hơn, bèn gọi Thiếu tướng De la Grandière về hội nghị và sai Hải quân Thiếu tướng Roze sang thay. Thiếu tướng De la Grandière về Pháp cả đi lẫn về mất 7 tháng, lại trở sang kinh lý việc Nam kỳ.

Thiếu tướng De la Grandière lại trở qua chưa được bao lâu, và cuộc thương thuyết giữa cụ Phan và Aubaret cũng chưa xong, thì Triều đình Huế chợt được sớ của Tổng đốc Vĩnh Long là Trương Văn Uyển đệ về triều cáo cấp:

– Tình hình ba tỉnh miền tây: An Giang, Vĩnh Long và Hà Tiên nghiêm trọng!

Phan hồi này đã 70 tuổi. Cụ dâng sớ xin về trí sĩ, vua Tự Đức còn chưa quyết định, kế xảy ra việc biến lớn, vua liền giao trọng trách cho cụ. Trong khi lên đường trở vào Nam lại, Nguyễn Tri Phương có đưa tiễn cụ một bài thơ:

Ven ngàn góc biển dặm chơi vơi,

Vui tẻ phân nhau một bước dời.

Cá lại Long Giang hai ngả nước,

Nhạn về Du Hợp một phương trời.

Nửa hồ cố cựu trông lai láng,

Cạn chén tơ lòng gió lộng khơi.

Chẳng kiếp Trường An mau trở lại,

Thăm người viếng cảnh, hỡi người ôi!

Cụ Phan lại vào nam

Sớ cáo cấp của Tổng đốc Vĩnh Long Trương Văn Uyển làm cho triều đình xôn xao. Các quan đại thần được lệnh vua Tự Đức triệu tập hội nghị, quyết định tìm phương đối phó với tình thế.

Làm sao bây giờ? Trước tình hình nghiêm trọng, lại cũng Phan Thanh Giản được triều thần đề cử ra gánh lấy việc lớn nước nhà.

Vua Tự Đức không ngần ngại phong cho Phan chức Kinh lược sứ, vào trấn nhậm Vĩnh Long để liệu thế vỗ yên dân chúng.

Cụ Phan cũng không ngần ngại, bái mạng lên đường vào Nam, nhằm tháng chạp năm Ất Sửu (1-1866). Cụ ghé qua Sài Gòn ngày 5 tháng ấy (nhằm 21-1-1866), và lúc 7 giờ tối cụ đến viếng quan Thống đốc Nam kỳ De la Grandière, dâng lời khánh chúc của vua Tự Đức. Cụ không lưu lại Sài Gòn lâu; qua hôm sau, cùng với đám quân hộ vệ, cụ xuống thuyền đi Vĩnh Long.

Nhân việc ấy, báo Courrier de Saigon là tờ báo thứ nhất ở Nam kỳ, có lời bình phẩm: