Hải Thượng Lãn Ông – Đọc Sách Online Ebooks PDF

TIÊU KHÁT ÁN 消渴案

Một cái án bệnh tiêu khát.

Mùa Đông năm Bính Tý, nhân có việc ta lên kinh đồ chơi thăm người bạn thân lại may gặp gỡ họ Trần gọi là Giám Sinh rủ đi chơi thuyền đêm trăng ở Tây Hồ đề anh em uống rượu ngâm thơ. Ông lại còn nhắc nhở cho ta mang cả đàn cầm đi đề mà cùng nhau xướng họa ngăm nga cho thủ nữa. Nhưng lại nhà Giám Sinh thì thấy quang cảnh trong nhà có vẻ lo lắng, hoàng hớt việc gì.

Ta đang tự nghĩ thì một thoáng đã thấy Giám Sinh hớt hoảng chạy lại nói rằng: Trời đã chẳng cho người theo ý muốn làm ngăn trở anh em phải bỏ dở cuộc cao hứng. Ta ngạc nhiên hỏi ? Bởi duyên cớ chỉ làm ngăn trở vậy ? Giám Sinh nói: Nhà tôi có thẳng cháu trai gần đây mắc bệnh nặng, hầu như là gần chết. Thầy thuốc của nhà chữa không thấy hết, mọi danh sư ở Kinh Thành, cũng đành thúc thủ.

Đệ nghe tôn ông học rộng tài cao, theo đúng Kỳ Hoàng Y đạo dám xin bạn vì nhân đạo giúp cho một tay trong lúc nguy nàn còn bao giờ dám quên ơn nữa. Ta nói cháu trai của bạn đã có Tôn bả, Tôn Cữu hai ngài đều là tay quốc thủ ở chốn Kinh kỳ Vương phủ, các ngài là bậc Ngự Viện Lương Y, cử chỉ còn ngại rằng thảo mộc không hay. Phương chỉ tôi là người Sơn dã Thô Công sao lại còn có thể học hỏi theo kịp các ngài một phân hay một tác. Nhưng cũng xin thưa: Chẳng hay cháu mắc bệnh gì?

Giám Sinh nói: Cháu của đệ bị chứng Thương hàn vừa mới khỏi lại bị luôn ngộ thực ăn phải thịt bò sào, mới ăn chứng mấy miếng với cơm nếp, đến chiều bụng đầy to tưởng rồi phát nóng phát rét các cụ nhà tôi đã cho uống bồ trung và gia các vị thuốc tiêu đạo uống hai thang thì bệnh trưởng hết mà nóng lại càng gia tăng các cụ ngờ rằng có ngoại cảm lại gia thêm hiều dược, uống rồi ra được chút mồ hôi, bấy giờ thấy nóng cũng lui. Đến ngày hôm sau ở lồng ngực hình như có một tấm gì to bằng cái đấu, nghĩ nó tựa như cái khối, mà lại không phải khối, mà trướng cũng không phải trưởng, nóng như lửa đốt, không cho ai mỏ tay vào gần, phiền buồn và khát nước.

Bệnh quá ra như thế đã một ngày một đêm rồi. Nếu có dũng những thuốc tiêu đạo khí, thì cũng chẳng đi đến đâu. Cho uống thanh hỏa, nóng cũng không lui, đến hôm nay thì nống nước mặt thì đi đái hai lần, dùng Bài-sinh-mạch nấu uống thay nước trà, dùng bài lục vị đề bồ thủy, dùng bài bát vị đề dẫn hỏa. Đại tễ uống luôn mà chứng nóng, chứng khát cửtrơ trơ không lui, không thấy mảy may tơ hào nào giảm bớt. Tình thần ngày thêm hôn mê, mỏi mệt, xuyễn thở dần dần nồi lên, mồ hôi trán ra như hạt châu, dần dần như muốn thoát. Một ông Bác với một ông câu cùng nói các thầy lang danh sư đều chịu bó tay, chỉ còn đợi chết.

Xin bạn làm ơn nghĩ đến chỗ tình bằng hữu, kip lại nhà mà tìm cách cứu cho. Ta ngòi nghĩ bụng rằng: Bồ thủy cửa hỏa, thứ gì hay thứ gì tốt, những bài cửu gốc họ cũng đã làm đủ rồi, mà những phép chữa khát họ cũng đã làm qua, không còn sót chỗ hay nào mà họ không có. Hai ông này gọi là bậc Quốc thủ tưởng cũng là danh bất hư truyền. Sở dĩ ta còn ngờ một chỗ diệu huyền là lòng ngực, trong bụng tựa như khối mà không phải khối, tựa như chứng trưởng mà không phải là trưởng. Ta nghĩ kỹ thấy có chỗ sách nói, Kinh có chép rằng:

LAO QUYÊN THƯƠNG VỊ BẮT TÚC, ẨM THỰC THƯƠNG VỊ HỮU DƯ.

芬港傷為不足,飲食傳為

有餘

Phàm những chứng hại về khó nhọc, là những chứng không đủ (vất vả thường hay thiếu thốn).

Phàm những chứng bị về ăn uống là phần nhiều hại vì có thừa.

Như thế thì ta phải căn cứ ở cái hữu hình, cho nó chính là chứng phát tích, mà những cái vô hình là khi đầy. Nếu cứ như thế mà chia ra hư thật mà trị liệu, hoặc có nên chăng? Vả lại nó ăn thịt bò, vì thịt bỏ tính nóng, nó có thể phát ra chứng nóng, mà là độc nóng có độc được nữa. Cơm nếp giẻo mà dính chắc ăn nó nhiều khi ủng tắc, khi bế không thông, người lại vừa đau ốm mới khỏi, thì tất nhiên Tỳ Vì chắc không khỏe mạnh, khó vận động tiêu tan dễ được thức ăn, nên mới bị thương. Các thầy lang biết là vừa mới khỏi sợ rằng yếu đuối không dám đãng địch, cho nó đầy lui đi. Sách nội kinh nói rằng:

CÓC KHÍ BẤT HÀNH, THƯỞNG OẢN BẤT THÔNG

款氣

不行,

上腕

不通,

VỊ KHÍ NHIỆT. NHIỆT KHÍ HUÂN HUNG.

胃氣熱,熱氣

胸

Nghĩa là bởi vìi cốc khí không thông hành đi được, thì trên cồ dạ dày nó cũng không thông, thành ra nó làm cho dạ dầy nóng, một khi dạ dầy bị nóng quá, thì khi nóng đó nó hun đúc bốc mãi lên lồng ngực, cho nên nó mới làm ra chứng nội nhiệt. Vả lại như trong sách Thương hàn cũng có chép rằng:

CÓP HẠ DÌ CỨU THỦY, TÒN DỊCH CHI CƠ THẬN VI.

急下以就水,存液之提

甚微,

Bệnh đến khúc nguy, cấp quá thì phải làm hạ, đề mà cứu lấy thủy. Đó là cái cơ vi gìn giữ, tân dịch rất là huyền diệu đó. Nghĩa là có dám quả quyết, có dám làm như thể không? Thi cái mệnh sống tựa hồ như nó còn có lý. Bấy giờ ta mới nói: Chỗ bằng hữu thân tình tôi rất mong được chia sẻ sự lo lắng của anh em, không lúc nào bằng lúc này, tôi không dám không gia tâm gắng sức, giúp đỡ bà con trong lúc lo âu. Nhưng chỉ sợ rằng mùa riu qua mắt thợ, chỉ làm vường bận cho gia đình, thì chẳng hóa ra là mua truyện cười, Giám sinh nói:

Chỗ tình anh em bắt tất bạn phải quá khiêm như vậy, bạn giúp tôi được ngần nào hay ngăn ấy.