Kinh Tế Và Xã Hội Việt Nam Dưới Các Vua Triều Nguyễn – Đọc Sách Online Ebooks PDF

HOA KIỀU Ở VIỆT-NAM VÀO THẾ-KỶ XIX

Trong số các sắc dân thiểu-số sống ở Việt-Nam vào thế kỷ XIX, cần phải để ý đến người Tầu, vì họ giữ một vai trò kinh-tế quan-trọng. Người Trung-Hoa từ lâu đã tới lập nghiệp ở Việt-Nam : ngoài những thương-khách tới buôn bán, thường được nhà cầm quyền khuyến-khích và bảo hộ, cũng lại có nhiều di-thần nạn-dân kéo nhau vào đất Việt, mỗi khi loạn lạc hay chính-biến xẩy ra ở lục-địa Trung-Hoa, nhất là trong thời Minh mạt Thanh sơ.

Phần đông những người lưu-vong này không còn hy-vọng về nước, phải tìm cách sinh nhai tại Việt-Nam ; Vua chúa Việt, để hấp-thụ và đồng-hóa họ, đã áp-dụng một chính sách dễ-dãi đối với họ : di-dân Trung-Hoa được đặt dưới luật-lệ Việt-Nam, nhưng được hưởng nhân-quyền đồng đều với dân Việt. Họ có thể mua bán động-sản và bất động sản, và được che chở bởi các quan hàng tỉnh. Song chính phủ nhận thấy có nhiều trở ngại nếu để các di-dân này sống chung với dân Việt trong các làng xã, nên đã hiến cho họ một chế-độ đặc-biệt.

Di-dân phần lớn từ những miền ở Nam-hoa-lục tới như Quảng-Đông, Triều-Châu, Phúc-Kiến, Hải-Nam, v.v… Họ được phép thiết-lập trong tỉnh những đoàn-thể riêng biệt gọi là Bang ; mỗi bang gồm các phần-tử nói cùng một thứ tiếng. Trong trường-hợp số di dân Tầu quá ít ỏi trong một tỉnh, chính-phủ họp họ lại trong cùng một Bang gồm nhiều thứ tiếng. Mỗi Bang được đặt dưới quyền điều-khiển của một bang-trưởng được bầu, nhưng phải được sự chấp-thuận của quan tỉnh.

Vị bang trưởng có nhiệm-vụ xử xét các việc tranh-tụng giữa các đồng-bào, và đại diện cho họ trước nhà cầm-quyền ; nhưng trách-nhiệm chính-yếu của bang-trưởng là quản-đốc việc trả thuế má của Hoa-kiều trong bang cho chính-phủ : mỗi năm, vào tháng 10, các bang-trưởng phải tới nơi tỉnh-lỵ để khai số dân của bang. Dân-bộ mà bang-trưởng đem trình được dùng để tính số sưu thuế mà mỗi bang phải trả.

Chế-độ Ngũ-bang là một chế-độ tương-đối mới mẻ : Cho đến cuối thế-kỷ XVIII, tất cả Hoa-kiều ở Nam-kỳ vẫn còn được gồm trong một tập-thể độc-nhất và được quản-trị bởi những quan-viên Việt-Nam trong mỗi tỉnh 29. Nhưng, theo một tấm bia tìm thấy trong khu Chợ Dinh ở Huế, thì thể-chế bang-trưởng đã được nói tới ngay từ năm 1807 ; chúng ta có thể kết-luận rằng thể chế này được thiết-lập giữa 1802 và 1807. 30

Về mặt thuế lệ, Hoa-kiều được chia thành hai hạng :

– Hữu lực hạng, gồm những người có của cải, làm nghề buôn hay nghề ruộng, phải nạp tiền dung dịch mỗi người 6 quan 5 tiền.
– Vô lực hạng, gồm những người chưa có một kế sinh-nhai chắc-chắn, như những kẻ làm thuê, làm mưới, phải nạp nửa thuế. Để khuyến-khích người Tầu tới lập-cư ở Việt-Nam, Vua Minh-mạng định là trong 3 năm đầu, người di-dân chỉ phải trả có nửa tiền thuế, và sau kỳ hạn ấy mới theo lệ toàn thâu. Còn các kẻ già nua trên 60 tuổi thì được miễn.

Phần đông di-dân, được dân Việt thông-cảm, lấy vợ Việt và an-cư lạc-nghiệp trên đất Việt ; con cháu của họ trở thành dân lai 31. Với mục-đích gia-tăng dân số và làm cho những người lai Tầu này trở thành dân Việt, chính-phủ cho phép họ lập nên những đoàn-thể biệt-lập với các bang của Hoa-kiều : đấy là các Minh hương xã, tổ-chức theo cách thức các thôn xã Việt-Nam.

Dân Minh-hương phải trả một thuế thân là hai lạng bạc, được miễn binh dịch và dao dịch, nhưng được quyền dự các khoa thi và được triều-đình bổ dụng làm quan như người Việt ; quyền-lợi này không khi nào được nhìn nhận cho người Tầu. Với chính-sách này chỉ sau hai thế-hệ là dân Minh-hương đồng-hóa với dân Việt. Ví-dụ điển-hình nhất là tác giả quyển Gia-Định thông chí, Trịnh-Hoài-Đức, người Minh-hương thuộc huyện Bình-Dương tỉnh Gia-Định (1765), làm quan với triều Nguyễn, từng đảm-nhiệm nhiều chức-vụ trọng-yếu trong các ngành nội-chính, ngoại-giao, giáo-dục và rất được Vua Gia-Long và Minh-Mạng tin dùng. 32

Trong số các Hoa-kiều tới lập-cư tại Việt-Nam, một phần tương-đối lớn sinh sống với những hoạt-động thương mãi và công-nghệ, nhất là ở Bắc-kỳ, tại những trung-tâm buôn bán như Kẻ-Chợ, hay trong các tỉnh miền cao-nguyên có nhiều mỏ. Tại mỗi địa-phương, những Hoa-kiều có những hoạt-động đặc-biệt này có thể được tập-trung thành những hộ biệt nạp, được miễn thuế thân nhưng phải nộp mỗi năm một số sản-vật. 33

Tuy nhiên, kể từ năm 1829 trở đi, nhiều biện-pháp chặt chẽ hơn được áp-dụng để kiểm-soát sự nhập-cư của Hoa-kiều : bên cạnh những người được ghi đàng hoàng trong các dân-bộ, cũng có một số người không được biết đến bởi các bang-trưởng, vì họ không được ghi trong một sổ bộ nào, nhất là ở Nam-kỳ. Chính-phủ phải quyết định là mỗi khi có một thuyền buôn Trung-Hoa vào một thương khẩu Việt-Nam để buôn bán, danh-tánh của tất cả mọi người trên thuyền phải được khai trong một quyển sổ đặc-biệt, sẽ được nộp cho viên-chức của ty Tàu vụ có bổn-phận kiểm-soát các sự ra vào của thuyền bè tại thương khẩu ấy. Nếu bên cạnh thủy-thủ đoàn có những hành khách muốn lập-cư tại Việt-Nam, họ phải được bảo-đảm bởi một người

kiều mà không có xã Minh-hương có thể lập riêng một xã Minh-hương mới cho con cháu người bang Hoa-kiều nếu trong lúc ghi tên vào sổ đinh đếm được từ 5 người trở lên. Trong trường-hợp chưa đủ số ấy, chính-phủ cho phép tạm ghi riêng trong sổ bang Hoa-kiều những người mới đến tuổi, dưới danh-hiệu người xã Minh-hương ; đến lúc đủ số 5 người, phải lập riêng ngay một xã Minh-hương mới. 36

Xứ Nam-kỳ là miền đã lôi cuốn các di-dân Tầu nhiều nhất 37. Các phần-tử kháng Thanh, sau khi nhà Minh bị lật đổ, đã tới xin chúa Nguyễn dung-thân, và đã giúp chúa Nguyễn khai-thác miền châu-thổ sông Cửu-Long. Như trong năm 1682 và 1683, có hơn 3.000 binh-sĩ Tầu và gia-quyến, đáp hơn 70 chiếc tầu, dưới quyền chỉ-huy của Dương-Ngạn-Địch, tới Quảng-Nam xin làm tôi cho chúa Nguyễn Hiền-vương. Sau khi đã phong quan-tước cho họ, chúa khiến họ xuống miền Mỹ-Tho và Biên-Hòa để họ khai-thác Đồng-Nai: