Lịch Sử Truyền Giáo Ở Việt Nam 1 – Đọc Sách Online Ebooks PDF

CÔNG CUỘC TRUYỀN GIÁO KHU VỰC NHÀ HẬU LÊ, NAM TRIỀU

1. Những cuộc gặp gỡ với Tây phương đầu thế kỷ XVI

Những cuộc gặp gỡ giữa người Việt và Tây phương đã có ngay từ thời kỳ đầu kỷ nguyên Thiên Chúa giáng sinh. Miền Bắc Việt được coi là một trong những chặng liên lạc thương mại giữa đế quốc Roma, cũng như của Ấn Độ và những đế quốc vùng Trung Đông với Trung Quốc.

Nhưng thực ra từ thế kỷ XVI, cuộc gặp gỡ đó mới thực hiện được một cách đều đều và liên tục. Chuyến mạo hiểm theo đường thủy qua vùng Đông Á của Vasco de Gama vòng qua Hảo vọng giác tới Ấn Độ năm 1498 mở đầu cho cuộc chinh phục đất đai, đặt trụ sở thương mại của người Bồ, người Tây Ban Nha và người Hòa Lan sau này trong cả vùng Đông Á. Để chiếm đoạt nguồn lợi hương liệu từ trước vẫn phải mua qua tay những lái buôn Ả Rập, quân đội Bồ dưới quyền chỉ huy của Afonso de Albuquerque đã chiếm Goa (17-2-1510) và Malacca (25-7-1511) đặt những trụ sở thương mại đầu tiên ở Ấn Độ và vùng Đông Ấn 22. Ba năm sau, một đoàn tàu của người Bồ đã tới đất Trung Hoa, năm 1521, đến Phi Luật Tân. 23

Năm 1524, Duarte Cœlho được sai làm sứ giả để điều đình một cuộc liên lạc thương mại giữa người Việt và người Bồ 24. Nguyên tháng 9 năm 1516 một đoàn tàu do Fernão Peres de Andrade chỉ huy, tiến lên vùng Quảng Đông, giữa đường gặp bão giạt vào vùng biển đất Chiêm Thành rồi phải trở về trú ở đảo Poulo Condor. Tàu của Duarte Cœlho cũng đi chuyến đó, gặp bão bị tách khỏi đoàn, giạt vào bờ biển nước Xiêm, đến năm sau 1517, Duarte Cœlho mới gặp đoàn tàu ở Quảng Đông 25. Đã quen biết lãnh thổ Xiêm, hai năm sau, 1959, ông được sai làm sứ giả qua Xiêm để điều đình một cuộc liên lạc thương mại. Để ghi nhớ mối bang giao giữa hai nước, ông đã dựng ở kinh đô Xiêm một cây thánh giá lớn có ghi biểu hiệu nước Bồ. 26

Năm năm sau, 1523, ông được sai làm sứ giả vào nước Việt. Lúc đó vào thời nhà Lê suy đồi, giặc giã nổi lên khắp nơi trong nước. Nguyên năm 1418, Lê Lợi mở cờ khởi nghĩa ở núi Lam Sơn, sau 10 năm quét sạch giặc Minh, đem lại độc lập cho nước nhà, năm 1428 xưng vương, tức vua Lê Thái Tổ, mở đầu cho triều đại nhà Lê.

Qua những ông vua thông minh nhân chính như vua Lê Thánh Tông (1460-1497), vua Lê Hiến Tôn (1497-1504), từ vua Lê Uy Mục (1505-1509) trở đi, cơ nghiệp nhà Lê mỗi ngày một suy dần, nhà vua thì say đắm tửu sắc, các quan hà hiếp dân sự, giặc giã trộm cướp nổi lên khắp nơi. Dưới triều Lê Chiêu Tông và Lê Cung Hoàng (1516-1527) bên ngoài giặc Trần Cao, bên trong các quan triều làm loạn, Mạc Đăng Dung nhân cơ hội thu tất cả quyền bính trong tay rồi chiếm ngôi vua, lập ra nhà Mạc.

Năm 1523 khi Duarte Cœlho đến thì vào lúc Mạc Đăng Dung đem quân đánh Trịnh Tuy ở Thanh Hóa, sau khi vua Chiêu Tông cùng một số nội thần trốn ra ngoài Kinh lên vùng Sơn Tây để lo chuyện đánh nhà Mạc, vì câu chuyện bất bình bị Trịnh Tuy bắt đưa về Thanh Hóa. Trịnh Tuy thua trận chết, vua Chiêu Tông bị bắt và bị giết 27. Gặp lúc trong nước rối loạn, không hi vọng có thể gặp nhà vua để điều đình, Duarte Cœlho đành rút lui và có ghi lại ở vùng biển một hình thánh giá lớn để làm kỷ niệm.

33 năm sau, vào tháng 6 năm 1556, Fernão Mendes Pinto, thầy dòng Tên qua bờ biển nước Việt đã gặp thấy hình thánh giá đó ở cù lao Chàm, lúc đó người Mã Lai gọi là Poulo Campeilo 28. Hình thánh giá đó được khắc trên một tảng đá lớn, ngoài bốn chữ INRI 29 còn ghi năm và tên của ông. 30

12 năm trước, tức năm 1544, Fernão Mendes Pinto cũng đã qua xứ Bắc, sau khi trốn thoát khỏi tay quân nhà Minh. Lúc đó, Mạc Đăng Dung sau khi chiếm ngôi vua Lê làm vua được 3 năm (1527-1530) truyền ngôi lại cho con là Mạc Đăng Doanh (1530-1540). Mạc Đăng Doanh chết, truyền ngôi lại cho con là Mạc Phúc Hải (1541-1546). Nhà Lê tuy mất ngôi nhưng lòng người vẫn tưởng nhớ công đức vua Lê Thái Tổ và Thánh Tông, triều thần nhiều người trốn tránh không chịu ra cộng tác với nhà Mạc.

Lúc đó, Nguyễn Hoàng Kim, con Nguyễn Hoàng Dụ trốn sang Ai Lao, trú ở xứ Sầm Châu (thuộc Trấn nam phủ, Thanh Hóa) năm 1532 tôn Duy Ninh, con rốt vua Lê Chiêu Tông lên làm vua, tức vua Lê Trang Tôn. Được nhiều người cộng tác, trong đó có Trịnh Kiểm là một dũng tướng có tài cầm quân, năm 1540, ông cất quân đánh vùng Thanh Hóa Nghệ An. Ba năm sau thì chiếm được cả vùng. Năm 1545, Nguyễn Kim đem quân tiến đánh Sơn Nam, bị bỏ thuốc độc chết, binh quyền giao lại cho con rể là Trịnh Kiểm. Trịnh Kiểm rút quân về Thanh Hóa, lập hành điện cho nhà vua ở đồn Vạn Lại. Từ đó Việt Nam chia làm hai : từ Thanh Hóa trở vào là Nam triều thuộc nhà Lê, còn từ Sơn Nam trở ra là Bắc Triều thuộc nhà Mạc.

Sau Duarte Cœlho, năm 1535, Antôniô de Faria cũng đã vào cửa Hàn, và đã để ý đến cửa Hội An. Từ năm 1540 người Bồ đã bắt đầu đến buôn bán với vùng nam nước Việt. Năm 1546, trong cuốn Lusíadas, thi sĩ Camoens đã ca tụng cảnh đẹp thiên nhiên của Mékông xứ Cao Miên, vùng biển xứ Chiêm Thành và xứ Cauchichina 31. Nhưng nhất là từ sau năm 1555, người Bồ lập trụ sở thương mại ở Áo môn, liên lạc buôn bán lại càng tiến triển.

Ở cửa Hàn và cửa Hội An, Nguyễn Hoàng, từ khi được vào trấn thủ đất Thuận Hóa, (1558) và sau kiêm cả trấn Quảng Nam (1566), muốn thế lực mạnh để đương đầu với họ Trịnh sau này, đã tìm hết cách lôi cuốn người Bồ đem đạn dược khí giới vào bán cho mình. Vua Lê trước thế lực của họ Trịnh mỗi ngày thêm mạnh cũng tìm cách liên lạc với người Bồ và người Tây Ban Nha để nhờ thế lực của họ mong trừ được họ Trịnh. Nhà Mạc cũng không chịu thua kém, nhiều lần cũng cho sứ giả sang Áo môn để yêu cầu người Bồ đến buôn bán ở Đông Kinh.