Luận Về Biếu Tặng – Đọc sách online ebook pdf

Như vậy, không phải trong một tinh thần phê phán, mà là vì thấy có bổn phận không để mất đi hay hư đi bộ phận có sức thúc đẩy sáng tạo lớn nhất trong sự giảng dạy của Mauss, nên chúng tôi thấy cần phải tìm cho ra lý do tại sao Mauss đã dừng bước khi sắp mở ra các triển vọng bao la đó, như Moise đã dẫn dân Do Thái đến tận vùng đất hứa mà lại không bao giờ chiêm ngưỡng sự huy hoàng của nó.

Phải có, ở đâu đấy, một lối đi nhỏ cực kỳ quan trọng mà Mauss đã không vượt qua, và chắc chắn có thể giải thích tại sao cái novum organum* (công cụ mới) của các khoa học xã hội của thế kỷ XX, mà người ta có thể chờ đợi ở ông, và mà ông đã nắm được tất cả các sợi chỉ dẫn dắt, đã không bao giờ xuất hiện ngoại trừ dưới hình thức các mảnh nhỏ.

Novum Organum là tác phẩm triết học của Francis Bacon (Anh), xuất bản năm 1620, trong đó Bacon trình bày hệ thống logic của ông mà ông cho là ưu việt hơn tam đoạn luận của Aristote – ND.

Một khía cạnh kỳ lạ của lối biện luận mà LVBT đã theo sẽ đặt chúng ta trên con đường có lắm khó khăn. Trong bài viết này, Mauss có vẻ – và có lý do – bị chế ngự bởi một sự tin chắc thuộc cấp độ logic, tức tin rằng sự trao đổi là mẫu số chung của rất nhiều sinh hoạt xã hội nhìn bề ngoài không đồng nhất với nhau. Nhưng sự trao đổi này, ông không thể thấy nó trong các sự kiện.

Sự quan sát dựa trên trải nghiệm không cung cấp cho ông sự trao đổi, mà chỉ cho ông thấy – như chính ông nói – “ba sự bắt buộc: Tặng, nhận và đáp tặng”. Mọi lý thuyết đều đòi hỏi phải có một cấu trúc mà kinh nghiệm chỉ cho các mảnh tản mát, hay đúng hơn các yếu tố.

Nếu trao đổi là cần thiết và nếu ta không thấy nó, thì phải tạo ra nó. Bằng cách nào? Bằng cách áp dụng vào các vật thể cô lập – đủ có chúng mới hiện diện – một nguồn năng lượng tiến hành sự tổng hợp. “Ta có thể… chứng tỏ rằng trong các vật được trao đổi… có một tính năng bắt các món quà phải lưu thông, phải được tặng và đáp tặng.” Nhưng chính ở đây khó khăn bắt đầu.

Tính năng đó phải chăng khách quan tồn tại, như là một đặc tính vật lý của các của cải được trao đổi? Dĩ nhiên là không; vả lại điều đó là không có thể, vì rằng các của cải được nói đến không phải chỉ là những đồ vật, mà còn là các phẩm tước, các chức vụ, các đặc quyền; các thứ sau tuy vậy cũng đóng cùng một vai trò xã hội học với các của cải vật chất.

Do đó, tính năng phải được quan niệm một cách chủ quan; nhưng khi đó, ta bị đặt trước thế phải chọn lựa: Hoặc tính năng này không phải là gì khác hơn bản thân hành động trao đổi, như tư duy của dân bản địa hình dung nó, và ta bị giam hãm trong một vòng tròn; hoặc nó có một bản chất khác, và so với nó, hành động trao đổi khi đó trở thành một hiện tượng thứ yếu.

Phương tiện duy nhất để thoát khỏi song đề là thấy được rằng chính sự trao đổi tạo ra hiện tượng ban sơ, chứ không phải các thao tác không liên tục trong đó đời sống xã hội phân hủy nó. Ở đó cũng như ở nơi khác, nhưng nhất là ở đó, phải áp dụng một nguyên tắc mà bản thân Mauss đã đề ra trong Sơ thảo một lý thuyết đại cương về ma thuật [viết tắt LTMT]: “Sự thống nhất của tổng thể còn hiện thực hơn là mỗi bộ phận.”

Trái lại, trong LVBT, Mauss ra sức tái tạo cái tổng thể với những bộ phận, và vì đó rõ ràng là điều không thể làm được, ông phải thêm vào hỗn hợp một lượng (quantité) bổ sung tạo cho ông ảo tưởng tìm lại được điều ông muốn. Lượng bổ sung đó là hau [tinh thần, sức mạnh của đồ vật – ND].

Phải chăng ở đây chúng ta đứng trước một trong những trường hợp (không phải là hiếm) trong đó nhà dân tộc học tự để cho mình bị người bản địa lừa phỉnh? Đã đành đó không phải là người bản địa nói chung (thực ra không hề có), mà là một nhóm bản địa nhất định, trong đó có nhiều chuyên gia đã quan tâm đến những vấn đề, đã tự đặt cho mình những câu hỏi và đã thử trả lời.

Trong trường hợp này, và thay vì áp dụng đến cùng các nguyên tắc của mình, Mauss đã từ bỏ chúng để dùng một lý thuyết của New Zealand có giá trị rất lớn như là tư liệu dân tộc chí, nhưng lại không là gì khác hơn là một lý thuyết.

Thế mà, không phải bởi vì những vị hiền minh Maori là những người đầu tiên đã tự đặt cho mình một số vấn đề, và đã giải quyết chúng một cách vô cùng thú vị nhưng không thỏa đáng chút nào, mà ta phải nghe theo sự giải thích của họ. Hau không phải là lý do cuối cùng của sự trao đổi: Đó là hình thức có ý thức mà những người thuộc một xã hội nhất định trong đó vấn đề có một tầm quan trọng đặc biệt, đã dùng để nhận thức một sự tất yếu vô thức mà lý do nằm ở nơi khác.

Vào lúc quyết định nhất, Mauss lại do dự và đắn đo. Ông không biết một cách chính xác nữa là ông nên miêu tả lý thuyết, hay nên làm ra lý thuyết về thực tại, cả hai đều là bản địa. Về điều đó, ông chủ yếu có lý: Lý thuyết bản địa ở trong một quan hệ với thực tại bản địa trực tiếp hơn rất nhiều so với một lý thuyết được lập ra từ các phạm trù và các vấn đề của chúng ta.

Vậy thì, đó là một tiến bộ rất lớn, vào thời điểm mà ông viết, khi ông tấn công vào một vấn đề dân tộc chí từ lý thuyết của New Zealand hay Melanesia về nó, hơn là nhờ vào các khái niệm phương Tây như là thuyết vật linh (animisme), huyền thoại hay sự “có chung bản chất” (participation)*. Nhưng, dù là bản địa hay phương Tây, lý thuyết bao giờ cũng chỉ là lý thuyết.