Lược Sử Báo Chí Việt Nam – Đọc sách online ebooks PDF

PHẢI CHỌN NHỮNG TIÊU CHUẨN NÀO ĐỂ PHÂN CHIA CÁC GIAI ĐOẠN

a) Tiêu chuẩn hoạt động của báo chí

Người đã căn cứ vào tiêu chuẩn các hoạt động của báo chí để phân chia các giai đoạn trong tiến trình báo chí là nhà văn Thê Húc. Dưới con mắt ông, báo chí Việt Nam, kể từ ngày khai sinh vào 1865 đã chuyển mình qua bốn giai đoạn để đi tới hiện trạng của nó ngày nay. Theo ông, mỗi giai đoạn này được đánh dấu bằng những hoạt động của chính nó, và hoạt động đó đã được bộc lộ qua nội dung cũng như hình thức. Sự phân chia của Thê Húc được trình bày như sau :

1. Giai đoạn dự bị 1865-1913

2. Giai đoạn thành lập 1913-1930

3. Giai đoạn phát triển 1930-1940

4. Giai đoạn phân hóa 1940-1946

Đây là quan niệm đầu tiên về lịch sử tiến hóa của báo chí vì Thê Húc là người đầu tiên phân chia con đường tiến hóa báo chí Việt Nam ra từng giai đoạn rõ rệt. Theo ông, những giai đoạn nầy đều được giới hạn với những thời điểm và hoạt động rõ rệt, bắt đầu từ sự khai sinh của Gia Định Báo, tới sự ra đời của Đông Dương Tạp Chí, đến Đông Tây, Tia Sáng v.v…

Mỗi giai đoạn nằm trong hai cái mốc có thể là sự xuất hiện của một tờ báo mà cũng có thể là sự tạ từ của một tờ báo khác đóng cửa. Theo sự phân chia như vậy, giai đoạn 1 (dự bị) của làng báo Việt Nam cho người ta thấy những hoạt động phôi thai, rời rạc của một hai tờ báo đầu tiên ra mắt trên xứ sở chúng ta.

Giai đoạn 2 (thành lập) cũng không sôi động lắm, vì báo chí lúc đó như một kẻ chập chững vào đời, các hoạt động còn rời rạc, và nhất là thời kỳ đó, báo chí nước ta còn ở trong tay người Pháp. Phải đợi cho tới giai đoạn 3 (phát triển), cái không khí làm báo mới tưng bừng. Báo ngày, tạp chí nối gót nhau ra phụng sự dư luận. Nhưng rồi trong giai đoạn 4 (phân hóa), các khuynh hướng khác nhau của người làm báo đã đưa báo chí vào một thời kỳ lắng đọng, chấm dứt những ngày « trăm hoa đua nở » mới qua.

b) Tiêu chuẩn ý thức chính trị

Người thứ hai có công theo dõi tiến trình của báo chí Việt Nam là nhà báo lão thành Trần Tấn Quốc. Trong bài nói chuyện về chủ đề « Lịch trình tiến triển của báo chí nước nhà qua các giai đoạn 1862-1956 », ông đã phân tách các chặng đường mà báo chí đã đi qua. Nhưng trong bài nói chuyện trên, ông chỉ đề cập tới báo chí miền Nam và chỉ nhắc sơ tới báo chí miền Bắc như là để dẫn chứng mà thôi.

Trái với Thê Húc, Trần Tấn Quốc không phân chia các giai đoạn theo báo chí mà lấy ý thức chính trị ra làm căn bản để phân biệt. Dưới con mắt của ông, báo chí Việt Nam trong suốt tiến trình 100 năm chỉ được phân chia thành hai giai đoạn như dưới đây :

1. Giai đoạn vô ý thức của báo chí thuở ban đầu 1862-1925.

2. Giai đoạn ý thức quốc gia, xã hội từ lúc Phan Bội Châu bị bắt, Phan Châu Trinh chết, từ 1926 trở đi.

Sự phân chia của Trần Tấn Quốc có cái lý do của nó. Trên con đường dài 100 năm, ông cắm một mốc ở gần khoảng 2/3 chặng đường đó, nghĩa là vào năm 1926 để chia ra làm hai. Đó là năm xảy ra hai biến cố chính trị đặc biệt làm rung động dư luận : Biến cố thứ nhất là vụ cụ Phan Bội Châu bị bắt ở Thượng Hải giải về Hà Nội và bị đem ra xử như một tên phiến loạn vào cuối năm 1925 để rồi tạo nên một không khí công phẫn trong quần chúng vào năm 1926.

Biến cố thứ hai là cái chết và đám táng cụ Phan Châu Trinh tại Saigon khoảng tháng 4, 1926. Báo chí lúc đó đã ý thức được tinh thần quốc gia và phản ảnh đúng lòng dân. Không khí làng báo qua hai biến cố lịch sử này thật vô cùng sôi nổi.

Quan niệm của Trần Tấn Quốc cho thấy rằng báo chí Việt Nam kể từ lúc phôi thai cho tới 1925 hoàn toàn ở vào tình trạng « vô ý thức ». Nó hoạt động như một con người, hay sinh vật nào đó sống mà không có trí giác, không biết mình làm gì, cũng chẳng có liên hệ đến đất nước mình đang sống.

Nhưng những biến cố năm 1926 đã làm làng báo chợt tỉnh vùng ra khỏi cơn mê để lãnh lấy trách nhiệm đối với quốc gia. Từ « vô ý thức » đến « ý thức », báo chí Việt Nam dưới con mắt Trần Tấn Quốc đột nhiên vùng dậy để nhận biết chính mình và gánh lấy nhiệm vụ, chỉ nhờ hai biến cố chính trị xảy ra trên lộ trình báo chí.

c) Tiêu chuẩn các biến cố thời sự (chính trị, xã hội, văn hóa và phát triển báo chí)

Quan niệm thứ ba về sự phân chia các giai đoạn báo chí là quan niệm tổng hợp của nhà văn Nguyễn Ngu Ý. Con mắt của Nguyễn Ngu Ý nhìn vào tiến trình của làng báo Việt Nam với nhiều khía cạnh hơn con mắt của hai học giả đi trước là Thê Húc và Trần Tấn Quốc.

Với quan niệm tổng hợp đó, Nguyễn Ngu Ý đưa ra một cách phân chia khác, với 4 giai đoạn trong đó những cái mốc phần ranh giới có thể là biến cố chính trị, văn hóa mà cũng có thể là các biến cố xã hội hay của chính làng báo xứ sở. Tiến trình của báo chí Việt Nam dưới con mắt của Nguyễn Ngu Ý có 4 chặng dưới đây :

1. Giai đoạn lệ thuộc (báo chí do người Pháp chủ trương) 1865-1917.

2. Giai đoạn độc lập (báo chí do người Việt chủ trương) và đấu tranh chánh trị 1918-1929.

3. Giai đoạn phát triển 1930-1945.

4. Giai đoạn thương mại hóa (Báo chí được khai thác như những cơ sở doanh thương và kinh tế) 1946-1965.

Khi phân chia như trên, chính Nguyễn Ngu Ý cũng cho là để dễ trình bày tiến trình của báo chí chứ không có gì khẳng định. Nhưng nhìn vào sự phân chia đó ai cũng thấy cái mốc đầu tiên mà ông cắm vào cuối giai đoạn một là sự giải thoát báo chí ra khỏi tay người Pháp. Sự thay đổi đó chính là một biến cố của báo chí có pha lẫn màu sắc chính trị. Cái mốc thứ hai, đặt ở năm 1918 là cái mốc văn hóa và xã hội, được cắm vào cuối giai đoạn hai để đánh dấu ngày Thế chiến thứ hai chấm dứt.