Sổ Tay Viết Văn – Web Tải Sách Miễn Phí Ebooks PDF

Sách Sổ Tay Viết Văn của tác giả Tô Hoài mời bạn thưởng thức.

NHỮNG BƯỚC PHÁT TRIỂN CỦA THỂ KÝ

Thể ký trong văn học đương tiến tới những bước mới, đặt ra những vấn đề mới.

Nói đến ký, cảm tưởng ngày xưa và cũ kỹ về thể loại này còn phảng phất trong một số chúng ta. Chúng ta hay nhớ đến những bài ghi chép một chuyến du lịch, một cuộc phiêu lưu hoặc thám hiểm.

Trong cuộc sống ngày nay, thể ký đã phát triển đến một giai đoạn mới. Nó được mở rộng và đi sâu vào tất cả các lĩnh vực hoạt động và tư tưởng của xã hội. Ký miêu tả một nhà máy đương sản xuất, một công trình xây dựng, một cuộc đấu tranh giải phóng của một dân tộc, một quá trình thay đổi quan hệ sản xuất, một thay đổi về tư tưởng.

Từ chỗ bắt đầu như chỉ là những ghi chép nhỏ có tính chất tài liệu, ký đã thành một võ khí lợi hại của nền văn học tiến bộ và cách mạng trong đấu tranh chống kẻ thù giai cấp và trong công cuộc xây dựng xã hội.

Cuộc sống của xã hội miền Bắc Việt Nam đương phát triển mạnh mẽ trong sự nghiệp chiến đấu chống đế quốc Mỹ và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Trong hai nhiệm vụ cao quý đó, mỗi người dân đã gánh vác biết bao công việc với nước, với nhà. Suy nghĩ, tình cảm chằng chịt trong lòng người Việt Nam qua không gian, thời gian, từ miền Nam đến miền Bắc, từng hành động riêng chung của mỗi con người đều liên quan đến vận mệnh dân tộc. Gương dũng cảm của thiếu niên Nguyễn Bá Ngọc, của chiến sĩ Nguyễn Viết Xuân đã khắc những nét tuyệt vời chủ nghĩa anh hùng cách mạng Việt Nam.

Người viết văn đầy vinh dự và trách nhiệm, bước vào thời đại.

Trong tình hình đặc biệt khẩn trương của giai đoạn cách mạng, các thể ký đã chiếm vị trí hàng đầu. Về hình thức, không phải ký chỉ là ghi nhanh và viết ngắn – thực tế, không thiếu ký sự dài. Ký đã ở khắp nơi. Ký có sức mạnh to lớn: nó phản ánh tức khắc cuộc sống. Không phải tình cờ mà ngày nay trong nền văn học nhiều nước xuất hiện những tiểu thuyết, những truyện vừa kiểu “truyện ký sự” như Tây Bá Linh nóng bỏng[2], Vào lửa[3]… đề cập một cách thật gọn những vấn đề “nóng bỏng” của thời đại.

Cho nên, bước phát triển của các thể ký biểu hiện trong những đổi mới và ở hiện tượng có nhiều người viết ký là đòi hỏi khách quan của tình hình, của người đọc và của chính người cầm bút.

Có người tưởng viết ngay những cái mình trực tiếp nhìn thấy là một việc dễ. Cơ hồ ai mới cầm bút thì hãy viết ký và chỉ nên viết ký. Mặc nhiên, họ đánh giá: ký kém (!) truyện ngắn, truyện dài… Sự ngộ nhận tai hại đó là một trong những nguyên nhân khiến cho lâu nay ít có những bài ký hay – trong khi đó, thật trái ngược, người viết ký càng nhiều, hầu như các báo hàng ngày, hàng tuần và các nhà xuất bản đều in ký. Tình trạng ấy, thực chất bắt nguồn ở tư tưởng tách rời chính trị với văn học, tách rời cuộc sống xã hội và thực tế khách quan với khả năng và kinh nghiệm người viết văn.

Thật ngớ ngẩn khi nghĩ rằng ai mới viết cũng bắt đầu viết ký. Thơ hay không phải dễ, truyện ngắn hay không phải dễ, cũng không phải dễ có được một bài ký hay. Quá trình tích lũy vốn sống nghiêm túc và tài năng biểu hiện cần thiết cho ký cũng như cho bất cứ thể loại sáng tác nào. Hơn thế, đối với người viết ký, vốn sống ấy càng phải bao la hơn. Nhiều nhà văn giỏi tiểu thuyết mà không viết được ký hay. Nhà văn Bùi Hiển đã trên hai mươi năm viết truyện ngắn, cho đến gần đây, đi trên các vùng tuyến lửa Nghệ An, Hà Tĩnh, anh mới bắt đầu viết được những bài ký sôi nổi và độc đáo.

Ký là thể loại mang tính cách riêng, tính cách của một lối viết ra những nhận xét và cảm xúc trước sự việc mắt thấy tai nghe. Ký có lối xây dựng chủ đề, nhân vật, kết cấu, tình tiết, ngôn ngữ riêng. Ví dụ: khái quát trong ký không giống cách tổng hợp thực tế trong truyện ngắn. Lại ví dụ: cảm xúc trên cơ sở sự việc cụ thể không phải là đi nhặt nhạnh cho có đôi chút sự việc, còn đâu thiếu thì lắp gắn bằng đôi ba ngẫm nghĩ lông bông, tầm phào.

Từ sự nhầm lẫn vô tình hay cố ý của người viết, người ta lại muốn định chỗ ngồi cho ký: có thể đấy là một thể loại đàn em. Kiểu tính đếm ấy không văn học. Trong sáng tạo, không thể đem so sánh các thể loại theo lối định mức. Bất cứ một sáng tạo văn học nào, khi đạt tới xuất sắc, đều chiếm những đỉnh cao của thể loại ấy và của nền văn học nói chung.

Văn học thế giới và trong nước ta đã nói rõ điều đó. Nếu cứ sắp hàng tùy tiện, chúng ta biết đánh giá thế nào về tài năng của những nhà văn lỗi lạc chuyên viết phóng sự và ký như Giôn Rít, Ê-ren-bua, Pau-tốp-xky, Nguyễn Tuân, Thép Mới. Xếp ngồi bàn ngoài? Chắc chắn không thể được.

Khi sáng tác, có bạn thường quá băn khoăn tìm thể loại. Bạn ấy muốn biết dứt khoát mình viết truyện hay ký sự, hay bút ký… hình như cho là có biết, có phân biệt rành rõ thế mới viết được. Cần nhận rõ đặc trưng của từng thể loại, không nên lẫn phương pháp tổng hợp để sáng tạo một truyện ngắn với cách tận dụng và tổng hợp thực tế để so sánh, kiểm tra và cuối cùng là làm tôn nội dung, tôn ý nghĩa một sự việc ta được chứng kiến, khi viết ký. Phải phân biệt, một phía thì đem hàng nghìn, hàng vạn sự thật chắp lại, một phía thì viết cái mình trông thấy hoặc nghe kể, nhưng, nếu cứ mãi tìm những “chỗ khác nhau căn bản” rồi đâm ra rụt rè, loay hoay, chưa viết đã bàn nhiều về cách đặt tên cho bài này là bút ký, là ký sự hay là tùy bút… thì không nên.