Tại Sao Phương Tây Vượt Trội? – Đọc Sách Online Ebooks PDF

Gặp may

Hạt Orange tại California được biết đến với nền chính trị bảo thủ, những hàng cọ tỉa tót và công dân danh dự John Wayne (sân bay địa phương được đặt theo tên ông, mặc dù ông không thích phi cơ bay ngang sân golf của mình) hơn là những học bổng cấp tiến, nhưng vào thập niên 1990 nó đã trở thành cái nôi của những lý thuyết ngẫu nhiên ngắn hạn trong lịch sử thế giới.

Hai sử gia (Vương Quốc Bân và Kenneth Pomeranz) và một nhà xã hội học (Vương Phong [Wang Feng]) của trường Irvine9 thuộc Đại học California đã viết những tác phẩm mang tính bước ngoặt cho rằng mọi điều đập vào mắt chúng ta – hệ sinh thái hay cấu trúc gia đình, công nghệ và công nghiệp hay tài chính và tổ chức, mức sống hay thị hiếu người tiêu dùng – với họ thì những tương đồng giữa Đông và Tây đều có ảnh hưởng nhiều hơn so với những khác biệt vào cuối thế kỷ XIX.

Nếu luận cứ của họ là đúng thì thật khó giải thích tại sao chú chó Looty đến London thay vì Hoàng thân Albert phải đi về phương Đông. Một số lý thuyết gia ngắn hạn, như Andre Gunder Frank, nhà kinh tế học độc lập (người đã viết hơn 30 cuốn sách về mọi thứ, từ thời tiền sử đến nền tài chính Mỹ Latin) cho rằng phương Đông thích hợp diễn ra một cuộc cách mạng công nghiệp hơn là phương Tây nhưng rồi những biến cố đã xen vào.

Frank kết luận châu Âu đơn giản chỉ là một bán đảo xa xôi trong một trật tự thế giới tập trung vào Trung Hoa.10 Trong nỗi tuyệt vọng không thể tiếp cận thị trường châu Á, nơi giàu có thực sự, người châu Âu từ 1.000 năm trước đã cố xuyên thủng vùng Trung Đông bằng các cuộc Thập tự chinh. Khi chiến tranh không giải quyết được vấn đề, một số người, như Columbus đã phải dong thuyền về phía tây tìm đến Cathay (Trung Hoa).

Điều đó cũng không thành công do châu Mỹ ngáng trở, nhưng theo quan điểm của Frank, chính sự nhầm lẫn của Columbus đã đánh dấu một khởi đầu cho sự thay đổi vị trí của châu Âu trong hệ thống thế giới. Vào thế kỷ XVI, nền kinh tế Trung Hoa đang bùng nổ nhưng phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt bạc. Trong khi đó châu Mỹ lại thừa thãi bạc; do đó, người châu Âu đã đáp ứng nhu cầu của Trung Hoa bằng cách bắt người bản địa ở châu Mỹ đào bới một lượng lớn kim loại quý, đến 150.000 tấn, từ vùng núi non ở Peru và Mexico. Một phần ba số bạc này có đích đến là Trung Hoa. Bạc, sự tàn bạo và chế độ nô lệ đã mua cho phương Tây “một chỗ ngồi hạng ba trên chuyến tàu kinh tế châu Á,” theo lời Frank, nhưng vẫn còn nhiều điều cần phải xảy đến trước khi phương Tây có thể “hất cẳng người châu Á ra khỏi đầu máy.”

Frank nghĩ rằng sự trỗi dậy của phương Tây nhìn chung ít dựa vào tính chủ động của người châu Âu mà là do sự suy thoái ở phương Đông sau năm 1750. Ông tin rằng việc này bắt đầu khi nguồn cung bạc dần trở nên eo hẹp. Điều này đã tạo ra những cuộc khủng hoảng chính trị ở châu Á nhưng đồng thời lại là một tác nhân kích thích mạnh mẽ ở châu Âu, khi thiếu hụt bạc để xuất khẩu, người châu Âu đã cơ giới hóa ngành công nghiệp để tạo ra hàng hóa thay vì bạc để cạnh tranh ở các thị trường châu Á.

Frank lập luận rằng việc dân số gia tăng sau năm 1750 cũng gây ra những kết quả khác nhau ở mỗi đầu hai châu lục này, gây ra sự phân cực về mức độ giàu có, khủng hoảng chính trị, và ngăn chặn những đổi mới ở Trung Hoa, đồng thời chỉ cung cấp lao động giá rẻ cho các nhà máy mới ở Anh. Khi phương Đông phân rã thì phương Tây lại thực hiện cuộc cách mạng công nghiệp mà đáng lẽ phải xảy ra ở Trung Hoa; nhưng vì nó xảy ra ở Anh quốc nên phương Tây mới kế thừa cả thế giới.

Dù vậy, những người theo thuyết ngắn hạn khác lại không đồng ý. Nhà xã hội học Jack Goldstone (có dạy một số năm ở trường Davis thuộc Đại học California và đặt ra danh xưng trường phái California để mô tả những lý thuyết gia theo thuyết ngắn hạn) cho rằng mãi đến năm 1600, phương Đông và phương Tây cơ bản là sung túc (hay nghèo nàn) như nhau, mỗi châu lục đều được thống lĩnh bởi các đế chế nông nghiệp lớn với các giai cấp tăng lữ phức tạp chuyên bảo vệ truyền thống xưa cũ.

Ở khắp mọi nơi, từ Anh quốc đến Trung Hoa, dịch bệnh, chiến tranh và việc soán ngôi của các triều đại đã đưa các xã hội này đến bờ vực sụp đổ vào thế kỷ XVII, nhưng trong khi hầu hết các đế chế này phục hồi và tái áp đặt những tư tưởng chính thống nghiêm khắc, những người theo đạo Tin Lành ở phía Tây Bắc châu Âu đã phản ứng lại các truyền thống Công giáo.

Chính hành động phản ứng này, theo Goldstone, đã đẩy phương Tây đến con đường hướng về cuộc cách mạng công nghiệp. Thoát khỏi những câu thúc của hệ tư tưởng xưa cũ, các nhà khoa học châu Âu đã mổ xẻ những cách vận hành của sức mạnh tự nhiên hiệu quả đến mức các doanh nghiệp Anh, được chia sẻ về những khám phá mở mang thực dụng này, đã ứng dụng đưa than và hơi nước vào công việc. Đến năm 1800, phương Tây đã nhanh chóng bứt lên phía trước so với phần còn lại của thế giới.