Trình Bày Và Phê Bình Hai Quan Niệm Nổi Loạn Của Albert Camus – Web Tải Sách Miễn Phí Ebooks PDF

Sách Trình Bày Và Phê Bình Hai Quan Niệm Nổi Loạn Của Albert Camus của tác giả Thạch Chương mời bạn thưởng thức.

II. Tôi nổi loạn, vậy tôi hiện hữu

Người ta phải nói ngay trước tiên rằng Camus không phải là một triết gia, và chính Camus cũng nhận như vậy [5] , vì điều hiển nhiên là Camus không hề nói đến những vấn đề triết học mà ta hằng thấy trong các Traités, như bản thể luận (ontologie) hay nhận thức luận (épistémologie) hay những vấn đề thời gian, không gian, nhân quả, tự do v.v… Hơn nữa Camus cũng không phải, và cũng không nhận [6] là một nhà văn hiện sinh [7] , bởi một trong những lý do hiển nhiên nhất là Camus nhận rằng con người có một bản tính riêng biệt, trong khi Sartre và công ty cho rằng con người có trước đã, rồi mới tự tạo cho mình một bản tính sau. Tuy nhiên, nếu ta hiểu “existentialisme” theo một nghĩa khác, một nghĩa nói chung cái khí hậu của thời đại với những đặc tính cơ bản, thì ta vẫn có thể xếp Camus ngồi chung với phái hiện sinh mà không hề gì. Những đặc tính cơ bản đại khái như: chống lại chủ nghĩa duy lý cựu truyền, phá hủy mọi tin tưởng tiên thiên về chân lý, về giá trị, gạt bỏ mọi hệ thống triết học trừu tượng không đi đôi với lòng hiện sinh cụ thể, nhấn mạnh thành phần chủ quan và coi đó là tiêu chuẩn độc nhất để khám phá bản thể, nhấn mạnh tính cách “trở nên” của con người và những vấn đề lựa chọn, tự do, công nhận dữ kiện con người sống trong thế giới và có những liên hệ thiên nhiên với nó, và nhất là nhấn mạnh hiện tượng phi lý căn bản của con người: sự chết. Một điều nữa, đồng ý với Sartre và công ty (nhưng cố nhiên không với Kierkegaard, hay Jaspers hay Gabriel Marcel), Camus chủ trương vô thần. Cố nhiên Camus không quả quyết rằng Thượng Đế không thể có được, mà chỉ từ chối, hết sức chủ quan, sự hiện hữu ấy [8] : như thái độ của Oreste trong Les Mouches.

Trong cái khí hậu triết học trên, Camus vun xới cho mình một quan niệm mà ông gọi là “phi lý” (trong Le Mythe de Sisyphe). Đây là một quan niệm thuần chủ quan, bởi phi lý không có nghĩa là không có lý do, nhưng có nghĩa là tôi không tìm thấy một lý do nào. Camus không dám quả quyết một cách khách quan rằng bản tính của vũ trụ có tính cách phi lý [9] , bởi chính ông không biết. Cũng không phải là phi lý ở trong bản tính con người. Nhưng phi lý tùy thuộc ở thế giới cũng như ở con người: nó là một đụng độ giữa cái bí mật của vũ trụ và lòng ham muốn tìm hiểu (mà không thoả mãn) của con người [10] .

Đây là khởi điểm của Camus, đồng thời cũng là chính đề trong chu kỳ biện chứng thứ nhất. Phi lý như vậy ở Camus là một thế mâu thuẫn giữa lòng ham muốn dùng lý trí để khám phá vũ trụ và sự tối tăm, cái “yên lặng vô lý” (silence déraisonnable) của vũ trụ. Nó là thế mâu thuẫn giữa lòng ham muốn tiến tới một tuyệt đối, một nhất nguyên (unité) và tính cách tương đối của mọi hiện tượng, cùng tính nhị nguyên (dualité) căn bản của bản ngã. Nó là một đụng độ giữa đam mê điên cuồng về cuộc đời, về hạnh phúc, và sự vô ích của mọi hành động con người. Nó là cái thế giằng co giữa khát vọng về vĩnh cửu và giới hạn ngắn ngủi của hiện sinh. Hơn nữa nó còn là một đụng độ, một đụng độ đau thương, giữa ta với ta: cái ta ở trong gương và cái ta ở ngoài gương: một vực thẳm mà không cầu nào bắc qua, và suốt đời tôi sẽ chỉ là một kẻ đứng ngoài gương, một kẻ đi đày. Tôi biết chắc chắn tôi có một bản ngã nhưng tôi không có cách nào nắm được lấy nó: như nước chảy xuôi qua kẽ ngón tay: “Ce coeur même qui est le mien me restera à jamais indéfinissable” (Mythe – trang 34) [11] .

Nhưng quan niệm phi lý sẽ chỉ mãi mãi nằm trong bóng tối nếu nó không được ánh sáng của lý trí, hay đúng hơn, của trực giác dọi qua. Và như vậy ta sang đến phần phản đề: tình cảm về phi lý. Tình cảm này được Camus diễn tả trong Meursault, nhân vật chính của L’Etranger [12] .

L’Etranger diễn mấy đề chính: tập quán hằng ngày là tù ngục; hy vọng trước cái chết; nổi loạn và lòng khát vọng được sống lại (2 trang cuối). Meursault là một kẻ đi đày, một kẻ đứng bên ngoài gương, một kẻ lạc lõng giữa xã hội loài người; hắn hững hờ với mọi thứ, và sống hoàn toàn trên bình diện thể xác: giữa hắn và loài người, giữa hắn và thiên nhiên chỉ có những liên hệ thuần cảm giác, mà không tình tự. Câu truyện cũng giản dị: Meursault, một thư ký ở Algiers, đi đưa đám mẹ hôm thứ sáu (bực mình vì phải xin phép chủ để nghỉ hai ngày), kiếm được một tình nhân đi chơi hôm thứ bảy (xem một phim Fernandel, tối về ngủ với nhau), dính líu vào một chuyện rắc rối vô ích, bắn chết một người vì tình cờ, rồi bị kết án tử hình.

Meursault là một kẻ sống ở hiện tại, và bởi hiện tại chỉ là một điểm, nên cuộc đời hắn trở nên một chuỗi thời gian đứt đoạn: không quá khứ, không tương lai, cả cái khoảng đời từ lúc mẹ hắn chết cho tới khi hắn nằm đợi ngày xử hình, được Camus tả bằng một lối văn staccato [13] . Từ câu nọ sang câu kia không mấy khi có một liên hệ luận lý nào; mỗi câu, như mỗi lúc, thường là một “hòn đảo”, một vũ trụ nhỏ riêng biệt, kín mít, không dính líu gì tới những cái đã qua, và cũng không bạn hữu cho những gì sắp tới; một sự kiện vừa nói lên là đã biến mất vào vực thẳm yên lặng. Bởi vậy người ta không tìm thấy ở hắn một tình tự nào [14] , cũng như người ta không thể chờ đợi ở hắn một hệ thống giá trị nào hết: bởi tình cảm hay giá trị thường đòi hỏi một quá khứ hay một tương lai. Trình bày Meursault như vậy, Camus muốn cho ta đụng độ với thực tại đơn thuần, cái thực tại ở trong trạng thái thô sơ nhất: và lởn vởn chung quanh là phi lý. Meursault là trường hợp một ý thức đang triền miên ngủ giữa những “bức tường phi lý”, trong một đêm tối mù của tập quán.