Từ Lý đến Nguyễn Tây – Đọc sách online ebook pdf

1) Lý-Thái-Tổ

Bắc-giang trời mở thánh-minh, 1

Lý-Công tên Uẩn nhân-tình đới-suy. 2

Lê-triều làm chức chỉ huy,

Lũ Đào-Cam-Mộc ứng-kỳ phù lên. 3

Đầu năm cải-hiệu Thuận-thiên, 4

Thăng-long mới đổi đặt tên kinh-thành.

Định ra thuế lệ phân-minh,

820. Túc-xa quản-giáp quân-danh cũng tường. 5

Hỗn-đồng một mối phong-cương, 6

Hai mươi bốn lộ các đường mới chia. 7

Cử-long sấm dậy binh-uy, 8

Diễn-châu gió động tinh-kỳ thân-chinh. 9

Biện-loan gặp lúc hối-minh, 10

Hương-nguyền cảm cách, sóng kình cũng êm. 11

Bốn phương trong trị, ngoài nghiêm,

Chiêm-thành, Chân-lạp xa đem cung-cầu. 12

Ngựa man sang tiến Bắc-triều,

830. Tống-hoàng ban-thưởng quan bào thêm vinh. 13

Ví hay đạo học tinh-minh, 14

Đế-vương sự-nghiệp nước mình ai hơn

Cớ sao tín-hoặc dị-đoan, 15

Say vui đạo Phật, lưu-liên cảnh chùa ?

Để cho dân tục tranh đua,

Ni-cô nối gót, tăng-đồ chen vai. 16

Bởi vì sinh cửa Như-lai, 17

Tiêu-sơn từ thuở anh-hài mới ra. 18

Sóng tình chìm nổi ái-hà, 19

840. Chín ngôi hoàng-hậu, phép nhà cũng sai.

Tự mình đã dựng lệ-giai, 20

Khiến nên con cái, thêm bài tương-tranh. 21

Lời-giải: – Lý-Công-Uẩn người làng Cổ-Pháp, nay là làng Đình-Bảng, phủ Từ-Sơn, tỉnh Bắc-Ninh. Giữ chức Điện-tiền-chỉ-huy-sứ dưới triều Lê. Khi Lê-Ngọa-Triều mất, bọn Đào-Cam-Mộc tôn lên làm vua. Đó là Lý-Thái-Tổ.

Thái-tổ đổi niên hiệu là Thuận-thiên, dời kinh-đô từ Hoa-Lư về Đại-la, đổi tên thành ra là Thăng-long (nay là tỉnh Hà-nội) (1010). Thái-Tổ lại đặt lệ-luật về thuế-khóa, chia nước ra làm 24 lộ để cai-trị và tổ-chức quân-đội.

Thái-Tổ dẹp giặc ở đất Cử-long (thuộc tỉnh Thanh-hóa) và ở Diễn-châu (thuộc Nghệ-an).

Tục-truyền khi về cửa Biện-loan (nay thuộc phủ Tĩnh-gia Thanh-hóa) thì giời đất u-ám, nổi sóng gió. Thái-Tổ thắp hương cầu-khẩn thì sóng gió lại im. Những chuyện hoang-đường như thế, về thời Lý, rất nhiều.

Sau Thái-Tổ lại đánh dẹp giặc Hạc-xác từ Vân-nam kéo tới vùng Kim-hoa-bộ (nay thuộc huyện Kim-anh, tỉnh Phúc-yên).

Ngài sai đem ngựa mán sang cống nhà Tống (bên Tầu), Vua Tống nhận. Chiêm-thành và Chân-lạp đều sang triều-cống nước ta.

Lý-Thái-Tổ lúc nhỏ được nhà sư ở chùa Tiêu-Sơn (Bắc-Ninh) là Lý-Khánh-Văn nuôi dạy, nên khi lên ngôi hết sức khuyến-khích đạo Phật và tin-dùng các người đi tu. Trong nội-cung, Thái-Tổ đặt chín ngôi Hoàng-hậu, vì vậy gây ra sự anh em tranh giành nhau về sau.

Thái-Tổ làm vua từ 1010 đến 1028.

2) Lý-Thái-Tông bình Nùng phục Chiêm

Thái-tông nối nghiệp thủ-thành, 22

Anh em lại rắp đua giành ngôi cao.

Cùng nhau binh-mã sấn vào,

Cấm-thành bỗng chốc xôn-xao chiến-trường. 23

Trận-tiền giết Vũ-đức-vương,

Đông-chinh, Dực-thánh tin đường chạy xa.

Khoan-hình lại xuống chiếu tha, 24

850. Thân-phiên đã định, nước nhà mới yên. 25

Ban hình-luật, canh tịch-điền, 26

Mở đồ nhất-thống cầm quyền tứ-chinh. 27

Mừng xem « Phiên phục Nùng bình », 28

Huy-xưng có chữ rành rành biểu-tiên. 29

Vắn-dài là số tự-nhiên,

Tụng kinh cầu thọ khéo nên chuyện cười. 30

Lời-giải:– Lý-Thái-Tổ vừa mất, các hoàng-tử Võ-đức-vương, Đông-chinh-vương và Dực-thánh-vương đem quân vây thành để tranh ngôi với Thái-tử Phật-Mã (tức là Lý-Thái-Tông). Tướng-quân là Lê-Phụng-Hiểu cầm quân giết Võ-đức-vương và đánh đuổi Đông-chinh-vương và Dực-thánh-vương. Sau, hai người này xin hàng. Thái-Tông tha tội và cắt đất phong cho.

Thái-Tông định lại hình-luật (1042), đặt lệ nghinh-xuân cầy ruộng tịch-điền.

Năm 1039, Thái-Tông đánh tan giặc Nùng ở vùng Quảng-nguyên (Cao-bằng), bắt giết chúa Nùng là Nùng-Tồn Phúc. Năm 1044, vua lại thân-chinh đi đánh Chiêm-thành hồi ấy hay vào quấy-nhiễu ở vùng bể. Thái-Tông tiến binh đến thủ-đô Chiêm là Phật-thệ (ở mười cây số phía bắc thành Bình-định ngày nay). Vua Chiêm là Sạ-Đẩu bị bộ-hạ giết rồi đem đầu ra xin hàng.

Thái-Tông làm vua từ 1028 đến 1054.