Vượt Lên Trật Tự – Web Tải Sách Miễn Phí Ebooks PDF

Giới thiệu tới bạn đọc cuốn sách Vượt Lên Trật Tự của tác giả Jordan B. Peterson

Quy tắc 1. Đừng vội chê trách thiết chế xã hội hay thành tựu sáng tạo 

NIỀM CÔ ĐƠN VÀ NỖI HOANG MANG

Trong nhiều năm, tôi điều trị cho một bệnh nhân cô độc(*). Ông sống tách biệt với xã hội theo nhiều nghĩa khác nhau chứ không chỉ sống một mình một nhà. Ông hầu như rất ít liên lạc với những người thân trong gia đình. Cả hai người con gái của ông đều đã định cư ở nước ngoài và ông không còn người thân nào khác ngoài cha và chị gái, những người ông vốn đã không nói chuyện từ lâu. Vợ ông đã qua đời nhiều năm trước. Trong suốt hơn mười lăm năm điều trị với tôi, mối quan hệ duy nhất mà ông cố gắng thiết lập cuối cùng lại chấm dứt một cách đầy bi kịch khi người phụ nữ mà ông mới quen qua đời trong một tai nạn giao thông.

Chú thích:

(*) Tôi đã cố gắng thay đổi những câu chuyện đủ để đảm bảo tính riêng tư của bệnh nhân đến điều trị với tôi nhưng vẫn chuyển tải được những điểm quan trọng tôi muốn nói.

Khi bắt đầu quá trình trị liệu, những cuộc trò chuyện của chúng tôi thường rất lúng túng và ngượng nghịu. Ông ấy dường như không quen với sự phức tạp, tinh tế của giao tiếp xã hội và hành vi của ông thiếu đi sự đồng điệu, hài hòa cần có trong tương tác xã hội. Khi còn là một đứa trẻ, ông hoàn toàn bị cha mẹ bỏ bê cũng như bị họ làm nản lòng trong mọi việc một cách cố ý. Cha ông hầu như hoàn toàn vắng mặt, cư xử tàn bạo và không quan tâm tới gia đình. Còn mẹ ông thì lại mắc chứng nghiện rượu kinh niên. Ông còn thường xuyên bị hành hạ và quấy rối ở trường, và chưa từng có thầy cô nào thực sự quan tâm đến ông trong suốt những năm đi học. Những trải nghiệm đó đã khiến vị thân chủ của tôi có khuynh hướng dễ bị trầm cảm, hoặc ít nhất là khiến cho khuynh hướng đó trở nên tệ hơn bản chất vốn có của ông ấy. Vì thế, ông thường cáu kỉnh, thô lỗ và có tính khí khá thất thường, nhất là khi ông cảm thấy mình bị hiểu sai hoặc bị cắt ngang một cách bất ngờ trong khi nói chuyện. Những phản ứng tâm lý này lại càng khiến ông trở thành mục tiêu của sự bắt nạt khi đã trưởng thành và bắt đầu đi làm.

Tuy nhiên, tôi sớm nhận ra rằng mọi thứ dường như trở nên tốt hơn khi tôi giữ im lặng trong phần lớn buổi nói chuyện với ông. Thường thì ông ấy đến khám mỗi tuần hoặc cách hai tuần một lần. Ông thường nói về những gì đã xảy ra và khiến ông bận tâm trong vòng một hay hai tuần trước đó. Nếu tôi giữ im lặng trong 50 phút đầu của buổi trị liệu dài một tiếng và lắng nghe chăm chú thì buổi nói chuyện sẽ diễn ra tương đối bình thường trong 10 phút còn lại. Và tôi đã cố gắng duy trì điều này bằng cách kiềm chế bản thân tối đa trong suốt hơn một thập kỷ điều trị cho ông ấy (một điều không hề dễ dàng tí nào, ít nhất là đối với bản thân tôi).

Và dần dần, tôi nhận ra rằng tỉ lệ những điều tiêu cực ông ấy nói ra giảm đi rõ rệt. Cuộc trò chuyện của chúng tôi (gần như là một mẩu độc thoại của ông ấy) đã từng luôn bắt đầu bằng những điều khiến ông khó chịu và chúng thường chỉ dừng lại ở đó. Giờ đây, ông ấy còn cố gắng rất nhiều trong đời sống hằng ngày như kết bạn mới, tham gia những buổi trình diễn nghệ thuật và lễ hội âm nhạc, làm sống lại khả năng bẩm sinh trong việc sáng tác nhạc và chơi đàn guitar. Khi kỹ năng xã hội của ông khá hơn lên, ông cũng bắt đầu tự đề ra giải pháp cho những vấn đề của mình và thảo luận một vài mặt tích cực trong đời sống của bản thân. Sự tiến bộ diễn ra khá chậm chạp nhưng liên tục. Khi ông ta đến khám lần đầu tiên, chúng tôi hoàn toàn không thể ngồi cùng nhau trong một quán cà phê (hoặc bất kì một không gian công cộng nào) và trò chuyện một cách bình thường vì ông ấy sẽ lập tức cảm thấy tê liệt và trở nên im lặng. Khi kết thúc quá trình điều trị kéo dài hàng chục năm, ông ấy đã có thể đọc thơ do mình sáng tác cho một nhóm nhỏ nghe, thậm chí còn thử học cách diễn hài độc thoại.

Đó là trường hợp điển hình thực tế nhất mà tôi nhận thấy trong hơn 20 năm hành nghề trị liệu tâm lý của tôi: Con người cần giao tiếp liên tục với người khác để giữ sự ngăn nắp, trật tự trong tâm trí mình. Chúng ta cần tư duy để giải quyết mọi việc, và tư duy của chúng ta lại cần đến việc nói chuyện để có thể hoạt động tốt. Chúng ta cần nói chuyện về quá khứ để có thể phân biệt đâu là những mối quan tâm vụn vặt bị thổi phồng đến mức choán hết tâm trí mình và đâu là những điều thật sự quan trọng. Chúng ta còn cần nói về bản chất của hiện tại và kế hoạch cho tương lai để biết được mình đang ở đâu, mình sẽ đi về đâu cũng như tại sao mình lại muốn đi về hướng đó. Chúng ta cần trình bày rõ ràng những chiến lược và chiến thuật của mình để người khác đánh giá và cải thiện chúng cho hiệu quả, chắc chắn hơn. Chúng ta cũng cần lắng nghe lời nói của chính bản thân mình để có thể sắp xếp phản ứng cơ thể, động lực và cảm xúc vốn còn ngổn ngang thành một điều gì đó trật tự và mạch lạc hơn. Hơn nữa, nó còn giúp ta buông bỏ những mối quan tâm phi lý và bị thổi phồng quá mức. Nói tóm lại, ta cần phải nói để có thể nhớ những điều cần phải nhớ, và để quên những điều cần phải quên.

Vị thân chủ của tôi rất cần ai đó lắng nghe ông. Ông ấy cũng cần tham gia vào những nhóm xã hội phức tạp và lớn hơn, và thực sự thì chúng tôi đã cùng lên kế hoạch trong những buổi trị liệu để ông có thể tự mình thực hiện. Nếu ông chấp nhận bị cầm tù trong những trải nghiệm đau khổ của quá khứ đã khiến ông hạ thấp giá trị của sự tương tác và mối quan hệ xã hội thì có lẽ ông đã không có cơ hội hồi phục sức khỏe thể chất lẫn tinh thần. Thay vì thế, ông ấy đã can đảm vượt khỏi tù ngục quá khứ của mình để hòa nhập vào thế giới rộng lớn.